Απόσπασμα γραπτού κηρύγματος στην περίοδο της ναζιστικής Γερμανικής Κατοχής (1941-44) από τον μακαριστό Μητροπολίτη π. Αυγουστίνο Καντιώτη στην Κοζάνη
«Χαίρε, δι’ ής εγείρονται τρόπαια, χαίρε δι’ ής εχθροί καταπίπτουσιν»
Το 626 μ. Χ. η Κωνσταντινούπολις, η πρωτεύουσα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, εδοκιμάζετο σκληρώς.
Ο Ηράκλειος, ο γενναιότατος αυτοκράτωρ, απουσίαζε. Με όλον τον στρατόν του ευρίσκετο προς τα ανατολικά σύνορα της αυτοκρατορίας, αγωνιζόμενος να συντρίψει τον Χοσρόην, τον αγέροχον εκείνον βασιλέα της Περσίας, τον διάδοχον του Ξέρξου κατά το μίσος προς τον Ελληνισμόν, όστις εκαυχάτο ότι δεν θα καταθέσει τα όπλα παρά μόνον όταν και ο τελευταίος Χριστιανός αρνηθή τον εσταυρωμένον. Αλλ’ ενώ ο στρατός εμάχετο και συνέτριβε την αντίχριστον δύναμιν του Χοσρόου, ο Χοσρόης συμμαχεί μετά των Αράβων, άλλον εχθρόν του Βυζαντίου. Αι στρατιαί των προχωρούν, και ιδού η πόλις ευρίσκεται πολιορκημένη από ξηράς και θαλάσσης. Φρουρά της πόλεως ήτο ελάχιστη. Τα τρόφιμα είχον εκλείψει. Οι κάτοικοι, βλέποντες την μυρμηγκιάν των εχθρών, ήρχισαν να δειλούν. Το ηθικόν κατέπιπτεν. Εις την κρισημοτάτην εκείνην στιγμήν, καθ’ ήν εκρίνετο η τύχη όχι μόνον της πόλεως, αλλά και του πολιτισμού της ανθρωπότητος, η χριστιανική πίστις εθαυματούργησεν.
Ο πατριάρχης Σέργιος, κρατών την εικόνα της Παναγίας, προτρέπει τον λαόν εις αντίστασιν. Αναπτερώνει τα αισθήματα, εγκαρδιώνει τους ανάνδρους, εξοπλίζει ψυχικώς τον λαόν, και η φρουρά επί των τειχών της πόλεως αμύνεται. Και ενώ αι χείρες των γενναίων υπερασπιστών της πόλεως εκράτουν τα όπλα, αι καρδίαι όλων προσηύχοντο και ανέμενον την βοήθειαν της Παναγίας, την προστασίαν του Θεού.
Και η βοήθεια ήλθε, και το θαύμα έγινεν. Εις την θάλασσαν του Βοσπόρου, καθώς περιγράφουν οι ιστορικοί της εποχής, εγείρεται πρωτοφανής καταιγίς. Τεράστια κύμματα χτυπούν τον εχθρικόν στόλον, η θάλασσα ολοέν εξογκώνεται, μαίνεται, και καταπίνει κατά χιλιάδας τα πλοία των εχθρών. Η Παναγία έκανε το θαύμα της. Εβύθισε τον στόλον και ηλευθέρωσε την πόλιν. Από τότε ανεκηρύχθη η Αρχιστράτηγος και εις όλην την πόλιν ηκούετο ο θούριος « Τη Υπερμάχω Στρατηγώ…».
Έκτοτε επέρασαν 1.300 και πλέον έτη (*). Και ενώ κατά το διάστημα τούτο ο Ελληνικός λαός έμαθε και απέμαθε χιλιάδας άσματα σχετικά με διάφορα γεγονότα της κοσμικής ζωής του, εν τούτοις ο Ακάθιστος ύμνος δεν ελησμονήθη. Και εις την Πόλιν, και εις τας Αθήνας, και εις την Κύπρον, και εις το όρος Σινά, και όπου υπάρχει εκκλησία ελληνική, κάθε Παρασκευήν της Μ. Τεσαρακοστής οι Χριστιανοί Έλληνες ψάλλουν τον θεσπέσιον ύμνον και εκφράζουν την βαθείαν ευγνωμοσύνην προς την Παναγίαν, την Αρχιστράτηγον του Γένους μας.
Και δόξα τω Θεώ, ζει εις την ψυχήν της Ελλάδος η πίστις αυτή. Διότι όχι μόνον τω καιρώ εκείνω, το 626, αλλά και επί των ημερών μας ο χριστιανικός λαός της Ελλάδος εθαυματούργησε με την βαθείαν πίστιν εις τον Θεόν.
Ήτο η 28η Οκτωβρίου 1940. Τότε ένας νεότερος Χοσρόης, όχι πλέον εξ Ανατολών αλλά εξ Δυσμών, ώρμα με μίσος άσπονδον κατά της Ελλάδος, με την απόφασιν να την εξαλείψη δια παντός από τον χάρτην της Ευρώπης. Αλλ’ οι Έλληνες δεν επτοήθησαν. Με την πίστιν, ότι η Παναγία είνε μαζί των και ότι θα τιμωρήσει τον ασεβή, όστις εμίανε την εορτήν της, η Ελλάς ημύνθη. Κάθε στρατιώτης είχε εις το στήθος του την εικόνα της Παναγίας. Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώται την είδον – δεν είνε ψεύδος, είνε αλήθεια – να περιπατή επάνω εις τα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας και να δίδη νίκας εις τον στρατόν μας, νίκας που έκαναν τον κόσμον να απορή, να θαυμάζη και να διερωτάται. Τι είναι επί τέλους αυτοί οι Έλληνες!
Μπήκαμε από καιρό στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Περίοδος Νηστείας και περίοδος των Χαιρετισμών. Εκατομμύρια πιστοί σε όλο τον κόσμο θα κατακλύσουν τις Παρασκευές τις Εκκλησίες για να δηλώσουν την αγάπη τους στην Παναγία και να αποδώσουν τιμές στο Πρόσωπό της.
Τι είναι οι Χαιρετισμοί
Οι Χαιρετισμοί στην Παναγία είναι ο Ακάθιστος Ύμνος. Ένα από τα πιο σπουδαία και σημαντικά κείμενα, το οποίο χαρακτηρίζεται ως αριστούργημα της Βυζαντινής υμνογραφίας.
Από τεχνικής πλευράς ο Ακάθιστος Ύμνος είναι ένα Κοντάκιο (εισαγωγή,προοίμιο του εκκλησιαστικού ύμνου που ακολουθεί). Ο Ακάθιστος Ύμνος ψάλλεται σε ήχο πλάγιο δεύτερο,τμηματικά κάθε Παρασκευή στις τέσσερις πρώτες εβδομάδες της Μ. Σαρακοστής (6 οίκοι με απόδειπνο – Χαιρετισμοί), ενώ την Παρασκευή της πέμπτης εβδομάδας ψάλλεται ολόκληρος ο Ύμνος (και οι 24 οίκοι). Ως «οίκοι» χαρακτηρίζονται όλα τα τροπάρια ενός ύμνου, που ακολουθούν το πρώτο τροπάριο το οποίο λέγεται «προοίμιο ή κοντάκιο» (Τη Υπερμάχω). Σε έναν ύμνο, λοιπόν έχουμε το πρώτο τροπάριο δηλαδή το «προοίμιο» και όλα τα άλλα που ακολουθούν είναι οι «οίκοι».
Το προοίμιο του Ακάθιστου Ύμνου είναι το γνωστό τροπάριο «Τη υπερμάχω στρατηγώ», ο εθνικός ύμνος του Βυζαντίου κατά τον Στρατή Μυριβήλη.
Ο Ακάθιστος Ύμνος έχει αλφαβητική ακροστιχίδα, δηλαδή κάθε οίκος από τους 24, αρχίζει με ένα γράμμα της αλφαβήτου και μάλιστα κατα αλφαβητική σειρά. Ο πρώτος οίκος αρχίζει με Α, ο δεύτερος με Β, ο τρίτος με Γ και ούτω καθεξής. Επίσης ο κάθε οίκος φέρνει ένα εφύμνιο, δηλαδή μία τελευταία φράση που επαναλαμβάνουν οι πιστοί. Έτσι οι οι οίκοι που έχουν περιττό αριθμό, δηλαδή ο πρώτος, τρίτος, πέμπτος κλπ, αναφέρονται στη Θεοτόκο και έχουν εφύμνιο το “Χαίρε νύμφη ανύμφευτε” ενώ οι οίκοι που έχουν άρτιο αριθμό, δηλαδή ο δεύτερος, τέταρτος, έκτος κλπ. αναφέρονται στο Θεό και ως εφύμνιο έχουν το “Αλληλούια” που σημαίνει “Αινείται το Θεό”.
Στους 72 συνολικά στίχους του ύμνου συναντάμε 144 φορές το χαιρετισμό «χαίρε» στην Παναγία όπως “χαίρε του πεσόντος Αδάμ η ανάκλησις, χαίρε των δακρύων της Εύας η λύτρωσις”. Από τη λέξη «χαίρε» ονομάστηκαν και Χαιρετισμοί.
Ως προς το περιεχόμενο ο Ακάθιστος Ύμνος διακρίνεται σε δύο ενότητες:
Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει τους «οίκους» από Α έως και Μ, και αποτελούν το ιστορικό τμήμα δηλαδή τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, την σύλληψη του Χριστού από την Παναγία, την επίσκεψη της Θεοτόκου στην Ελισάβετ, την ανησυχία Ιωσήφ, την επίσκεψη των ποιμένων και των μάγων στο νεογέννητο Χριστό, την επιστροφή Μάγων, την φυγή στην Αίγυπτο, την Υπαπαντή).Η δεύτερη ενότητα περιλαμβάνει τους «οίκους» από Ν έως Ω, οι οποίοι αποτελούν το δογματικό-θεολογικό τμήμα (άσπορος σύλληψη, θεότης και ανθρωπότης του Χριστού, σωτηρία του ανθρώπινου γένους με τη θυσία του Ιησού, θέωση των ανθρώπων, θεομητορικής αξίας της Θεοτόκου κά) χωρίς όμως να λείπουν από κάθε ενότητα και στοιχεία της άλλης.
Πηγές του ύμνου είναι η Αγία Γραφή και τα γραπτά των Πατέρων της Εκκλησίας.
Γιατί ονομάζεται Ακάθιστος Ύμνος.
Σύμφωνα με το Συναξαριστή ή Συναξάρι ο Ακάθιστος Ύμνος ψάλει το καλοκαίρι του 626. Την εποχή εκείνη ο αυτοκράτορας Ηράκλειος βρισκόταν σε εκστρατεία στο εσωτερικό της Ασίας. Την απουσία του αυτοκράτορα εκμεταλλεύτηκαν οι Πέρσες και οι Άβαροι οι οποίοι πολιόρκησαν το Βυζάντιο.
Ο φρούραρχος Βώνος και ο Πατριάρχης Σέργιος εμψύχωναν το λαό που ετοιμαζόταν να πολεμήσει τις πολεμικές μηχανές των Περσών και των Αβαρών, χωρίς να έχει πολλές ελπίδες για νίκη. Ο Πατριάρχης Σέργιος κρατώντας την εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, περιδιάβαινε τα τείχη από άκρη σε άκρη για να δώσει θάρρος και ελπίδα. Την ημέρα που οι εχθροί της Πόλης ετοίμαζαν τη μεγάλη τους επίθεση και καθώς ο Πατριάρχης Σέργιος, κρατώντας την εικόνα της Παναγίας προσπαθούσε να εμψυχώσει το λαό, ένας μεγάλος ανεμοστρόβιλος προξένησε ανεπανόρθωτες ζημίες σε μεγάλο μέρος της ναυτικής δύναμης των εχθρών αναγκάζοντάς τους να αλλάξουν σχέδια και να λύσουν την πολιορκία.
Βλέποντας ο λαός το θαύμα αυτό και θέλοντας να ευχαριστήσει την Παναγία συγκεντρώθηκε στο Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών όπου όλοι οι πιστοί, όρθιοι, έψαλλαν, ως δοξολογία και ευχαριστία για την σωτηρία της Πόλης, τον Ύμνο προς την Παναγία, ο οποίος αργότερα θα ονομαστεί Ακάθιστος διότι «ορθοστάδην τότε πας ο λαός κατά την νύκτα εκείνην τον ύμνον τη του Λόγου Μητρί έμελψαν και ότι πάσι τοις άλλοις οίκοις καθήσθαι εξ έθους έχοντες, εν τοις παρούσι της θεομήτορος όρθοὶ πάντες ακροώμεθα»
Ο ακάθιστος ύμνος ψάλλεται στις εκκλησίες ως τιμή και ευχαριστία προς την Θεοτόκο, τις πρώτες πέντε Παρασκευές (βράδυ) της μεγάλης Τεσσαρακοστής
