Μεγάλη απαξία υπάρχει σήμερα στη χώρα μας για τα πολιτικά κόμματα, λόγω της αναξιοπιστίας τους, της κακοδιαχείρισης πόρων και εκχωρούμενων εξουσιών και της διαφθοράς. Μας έχουν συνηθίσει επίσης στην έλλειψη εσωτερικής δημοκρατίας, στον αυταρχικό τρόπο λήψης αποφάσεων, στο προσωποπαγές αρχηγικό στυλ, στην οικογενειοκρατία, στις πελατειακές σχέσεις και στην εξυπηρέτηση προσωπικών συμφερόντων.
Το σύνταγμα όμως θεωρεί τα κόμματα ως φορείς εκπροσώπησης της βούλησης του λαού. Η θεσμική λειτουργία τους αναγνωρίζεται με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Ο λαός μέσω του κόμματος αποκτά τη συνταγματικά εγγυημένη δυνατότητα συγκεκριμένης και επίκαιρης πολιτικής έκφρασης.
Πολλοί σήμερα, απογοητευμένοι από τη παθογένεια που παρουσιάζουν τα κόμματα, αναφέρονται σε μία δημοκρατία κατά τα αρχαιοελληνικά πρότυπα του 5ου π.χ. αιώνα. Όμως η αρχαία αθηναϊκή δημοκρατία ήταν άμεση και όχι αντιπροσωπευτική, όπως είναι η δική μας και οι σύγχρονες δημοκρατίες. Κάθε πολίτης είχε τη δυνατότητα να κάνει πολιτικές προτάσεις στην εκκλησία του δήμου και να αναλάβει αξιώματα και οι αποφάσεις λαμβάνονταν άμεσα και απόλυτα πλειοψηφικά. Εν τούτοις διαπιστώνεται ότι και τότε διαμορφώνονταν τάσεις και ομαδοποιήσεις μεταξύ των ψηφοφόρων.
Ο Δημοσθένης συγκεκριμένα ασκεί κριτική στις ομαδοποιήσεις αυτές λέγοντας: «…στο παρελθόν, Αθηναίοι, εισφέρατε φόρους κατά ομάδες, ενώ τώρα πολιτεύεστε σε ομάδες. Σε κάθε ομάδα αρχηγός είναι ένας ρήτορας που έχει υπό τις διαταγές του έναν στρατηγό και τριακόσιους κράχτες. Οι υπόλοιποι είστε μοιρασμένοι, άλλοι με τούτους άλλοι με εκείνους».
Η λειτουργία της Εκκλησίας, η εναλλαγή των μελών της Βουλής, η εκχώρηση των αξιωμάτων με κλήρο, η κατανομή αρμοδιοτήτων και τα δικαστήρια, περιόριζαν σημαντικά τις παθογένειες στη λειτουργία της δημοκρατίας και την αποδυνάμωση του ατόμου-πολίτη.
Ο ρόλος των κομμάτων σήμερα ενασκείται μέσα από τις εξής λειτουργίες:
– Η πρώτη επιδιώκει τη διαμόρφωση ενός ιδεολογικού πλαισίου που να εκφράζεται με μία συνεκτική πολιτική πρόταση για την πρόοδο της κοινωνίας, προκειμένου να αποκτηθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών.
– Η δεύτερη αναφέρεται στη παρατήρηση των κοινωνικών αναγκών, των διαμορφούμενων κοινωνικών αντιλήψεων και των υπαρχουσών δομών, προκειμένου στη συνέχεια να συγκροτηθούν και να προβληθούν ως μία ολοκληρωμένη πολιτική πρόταση.
– Η τρίτη λειτουργία και ίσως η σημαντικότερη για την εμπιστοσύνη των πολιτών, είναι η «εσωτερική δημοκρατική λειτουργία» των κομμάτων, που είναι και θεσμική υποχρέωση που κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα.
– Η τέταρτη είναι η “διαμεσολαβητική” και είναι πάντα κρίσιμη. Η διαμεσολάβηση του κόμματος συντελείται μέσα στη κοινωνική διαστρωμάτωση, μεταξύ των κοινωνικών ομάδων με διαφορετικά συμφέροντα, προκειμένου να διερευνηθούν και να αμβλυνθούν οι διαφορές και να διαμορφωθούν ολοκληρωμένες, πρακτικές και κοινά αποδεκτές θέσεις που δημιουργούν ένα συναινετικό, ειρηνικό κοινωνικό περιβάλλον.
Στο Ελληνικό κοινοβούλιο, τα κόμματα λειτουργούν κυρίως μέσω των τριών πρώτων λειτουργιών, με διαφορετική όμως “δοσολογία” το καθένα.
Οι διαφοροποιήσεις στη “δοσολογία” αυτών των λειτουργιών επηρεάζουν την κομματική οργάνωση και δομή και είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τα δημοκρατικά από τα προσωποπαγή, και τα προοδευτικά από τα συντηρητικά κόμματα.
Η “Κοινωνία Πολιτών” εκτός των τριών πρώτων λειτουργιών, έχει εντάξει στις δράσεις της και τη τέταρτη λειτουργία, τη “διαμεσολαβητική”, που είναι εξαιρετικά σημαντική σήμερα για την αντιμετώπιση των κρίσιμων προβλημάτων της κοινωνίας.
Η εσωτερική λειτουργία των κομμάτων κακώς θεωρείται ότι ανήκει στη σφαίρα αρμοδιοτήτων του «αρχηγού» ή μίας «κλειστής ηγετικής ομάδας».
Η συνταγματική κατοχύρωση έρχεται μέσα από τις τρεις παρακάτω αρχές:
– ‘’Την ισότητα των συμμετεχόντων’’: Διασφαλίζει την ισότητα ευκαιριών και της ισοπολιτείας σε όλα τα μέλη τους. Η αρχή αυτή κινδυνεύει από τη κακόβουλη κρατική εμπλοκή, αλλά κυρίως από την αδιαφανή ιδιωτική χρηματοδότηση που δεν υπόκειται σε ελέγχους, κανόνες και περιορισμούς
– ‘’Την ελευθερία έκφρασης’’: 1) Η «Εσωτερική» ελευθερία έκφρασης αφορά το δικαίωμα ίδρυσης και συμμετοχής και την ελευθερία του εσωκομματικού διαλόγου. 2) Η «Εξωτερική» ελευθερία έκφρασης, προστατεύει το κόμμα από τις εξωτερικές παρεμβάσεις.
– ‘’Τον δημόσιο χαρακτήρα’’: Τα κόμματα αποτελούν «θεσμό του Συντάγματος», ως ενώσεις πολιτών και το καταστατικό τους περιγράφει με ακρίβεια τη σύσταση και τη δημοκρατική λειτουργία τους. Έχουν θεσμική «δημόσια αποστολή» και «δημόσια ευθύνη». Σύμφωνα με απόφαση του Συμβουλίου Επικρατείας είναι «υποκείμενα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων», λειτουργικά αναγκαίων για την εκπλήρωση αυτής της συνταγματικής τους αποστολής και ευθύνης.
Η “Κοινωνία Πολιτών” ανταποκρινόμενη με συνέπεια στο Συνταγματικό της ρόλο έναντι των πολιτών, επιδιώκει πάντα να εφαρμόζει τις ως άνω αρχές και λειτουργίες σε όλες τις δράσεις της.
