Μάρτιος 1821: Οι επαναστατικές διακηρύξεις του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και Π. Π. Γερμανού ως εκλάμψεις Ελευθερίας και απολύτρωσης του Γένους*
(Αφιέρωμα στον φετινό εορτασμό της εθνικής παλιγγενεσίας)
Στις 17 Μαρτίου 1821, οι καπεταναίοι της Μάνης, συμφιλιωμένοι προς χάρη της Πατρίδας από τις μεταξύ τους προστριβές και διαμάχες, ύψωσαν, υπό την αρχηγία του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη (1765-1848), το Λάβαρο της Επανάστασης στο προαύλιο του Ναού των Ταξιαρχών της Τσίμοβα (Αρεόπολη) , οκτώ ημέρες πριν από τη συμβατική της έναρξη. Ευθύς μετά την ορκωμοσία, το Σώμα των Μανιατών κίνησε για την Καλαμάτα όπου κατά την διαδρομή ενισχύθηκε με τις δυνάμεις άλλων οπλαρχηγών από την Μεσσηνία όπως του Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Μπούρτζινους, Αναγνωσταρά, Κεφαλά, Νικηταρά. Στις 22 Μαρτίου, κατέλαβαν τους πέριξ λόφους της πόλης και την επόμενη (23 Μαρτίου) εισήλθαν ανενόχλητοι σε αυτήν από τα βορειοανατολικά. Ο βοεβόδας (διοικητής) της Καλαμάτας Σουλεϊμάν Αρναούτογλους, πείσθηκε από τον Ηλία Μαυρομιχάλη (γόνο της οικογένειας των Μαυρομιχαλαίων) ότι κάθε αντίσταση είναι μάταια και αναγκάσθηκε να παραδώσει την πόλη. Ακολούθησε Δοξολογία που τελέσθηκε, κατά την επικρατούσα άποψη, στον Ναό των Αγ. Αποστόλων, πλησίον του μικρού ποταμού Νέδων, κατά την οποία ευλογήθηκαν τα όπλα και δόθηκε όρκος «ίνα αμύνω την Πατρίδα και μόνος και μετά πολλών τα ιερά και πάτρια τιμήσω».
Η συνέχιση του αγώνα αποφασίστηκε με την συγκρότηση μιας επαναστατικής επιτροπής υπό τον τίτλο «Μεσσηνιακή Γερουσία» και αρχηγό τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που έλαβε τον τίτλο του «Αρχιστρατήγου του Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού Στρατού». Την ίδια μέρα η επιτροπή έστειλε Διακήρυξη προς τους Ευρωπαίους ηγέτες και τους λαούς τους δια της οποίας γνωστοποίησε ότι οι Έλληνες ξεσηκώθηκαν για την ελευθερία τους. Το πρωτότυπο της Προκήρυξης σώζεται στα αρχεία του βρετανικού Foreign Office και το κείμενό της έχει ως κάτωθι:
«Προειδοποίησις εις τας Ευρωπαϊκάς Αυλάς, εκ μέρους του φιλογενούς αρχιστρατήγου των Σπαρτιατικών στρατευμάτων Πέτρου Μαυρομιχάλη και της Μεσσηνιακής Συγκλήτου.
»Ο ανυπόφορος ζυγός της Οθωμανικής τυραννίας εις το διάστημα ενός και επέκεινα αιώνος, κατήντησεν εις μίαν ακμήν, ώστε να μην μείνη άλλο εις τους δυστυχείς Πελοποννησίους Γραικούς, ει μη μόνον πνοή και αυτή δια να ωθή κυρίως τους εγκαρδίους των αναστεναγμούς.
»Εις τοιαύτην όντες κατάστασιν, στερημένοι από όλα τα δίκαιά μας, με μίαν γνώμην, ομοφώνως απεφασίσαμεν να λάβωμεν τα άρματα, και να ορμήσωμεν κατά των τυράννων. Πάσα προς αλλήλους μας φατρία και διχόνοια, ως καρποί της τυραννίας, απερρίφθησαν εις τον βυθόν της λήθης, και άπαντες πνέομεν πνοήν ελευθερίας.
»Αι χείρες ημών αι δεδεμέναι μέχρι του νυν από τας σιδηράς αλύσσους της βαρβαρικής τυραννίας, ελύθησαν ήδη, και υψώθηκαν μεγαλοψύχως και έλαβον τα όπλα προς μηδενισμόν της βδελυράς τυραννίας.
»Οι πόδες ημών οι περιπατούντες εν νυκτί και ημέρα εις τας εναγκαρεύσεις τας ασπλάγχνους, τρέχουν εις απόκτησιν των δικαιωμάτων μας. Η κεφαλή μας η κλίνουσα τον αυχένα υπό τον ζυγόν τον απετίναξε και άλλο δεν φρονεί, ει μη την Ελευθερίαν.
»Η γλώσσα μας η αδυνατούσα εις το να προφέρη λόγον, εκτός των ανωφελών παρακλήσεων προς εξιλέωσιν των βαρβάρων τυράννων, τώρα μεγαλοφώνως φωνάζει και κάμνει να αντηχή ο αήρ το γλυκύτατον όνομα της Ελευθερίας.
»Εν ενί λόγω απεφασίσαμεν, ή να ελευθερωθώμεν, ή να αποθάνωμεν. Τούτου ένεκεν προσκαλούμεν επιπόνως την συνδρομήν και βοήθειαν όλων των εξευγενισμένων Ευρωπαίων γενών, ώστε να δυνηθώμεν να φθάσωμεν ταχύτερον εις τον Ιερόν και δίκαιον σκοπόν μας και να λάβωμεν τα δίκαιά μας.
»Να αναστήσωμεν το τεταλαιπωρημένον Ελληνικόν γένος μας. Δικαίω τω λόγω η μήτηρ μας Ελλάς, εκ της οποίας και υμείς εφωτίσθητε, απαιτεί ως εν τάχει την φιλάνθρωπον συνδρομήν σας, και ευέλπιδες ότι θέλει αξιωθώμεν, και ημείς θέλομεν σας ομολογή άκραν υποχρέωσιν, και εν καιρώ θέλομεν δείξη πραγματικώς την υπέρ της συνδρομής σας ευγνωμοσύνην μας.
»1821 Μαρτίου 23, εν Καλαμάτα. Εκ του Σπαρτιατικού Στρατοπέδου.
»Πέτρος Μαυρομιχάλης, αρχιστράτηγος του Σπαρτιατικού και Μεσσηνιακού στρατού.
Μετά την άλωση της Καλαμάτας, η Μεσσηνιακή Γερουσία αποφάσισε την συνέχιση του αγώνα προς απελευθέρωση των μεσσηνιακών κάστρων. Προς τούτο ανέθεσε την αρχηγία στον Θ. Κολοκοτρώνη που αναχώρησε για την Καρύταινα μαζί με Παπαφλέσσα, Αναγνωσταρά και Κεφαλά.
Ο Παλαιών Πατρών ( Π.Π). Γερμανός (κατά κόσμον Γεώργιος Κόζης ) γεννήθηκε στην Δημητσάνα Γορτυνίας, στις 25 Μαρτίου 1771. Το 1806 χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Π.Π., το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία από τον Αντ. Πελοπίδα και με τη σειρά του μύησε πολλούς κληρικούς και οπλαρχηγούς. Έλαβε μέρος στην μυστική συνέλευση των προκρίτων και οπλαρχηγών στη Βοστίτσα (Αίγιο) από 26 έως 30 Ιαν. 1821, κατά την οποίαν διατύπωσε επιφυλάξεις ως προς την δυνατότητα ανάληψης άμεσης επαναστατικής δράσης και ήλθε σε οξεία αντιπαράθεση με τον Παπαφλέσσα που με απατηλές υποσχέσεις ενθέρμως υποστήριζε την άμεση έναρξη του αγώνα. Τελικά, όλοι οι σύνεδροι της Βοστίτσας συμφώνησαν ότι είχε ωριμάσει, πλέον, ο καιρός της Επανάστασης, αλλά αποδέχθηκαν ότι έπρεπε να αναμένουν τις κατάλληλες συνθήκες, χωρίς, όμως, να αποκλείουν και την 25η Μαρτίου ως την καθορισμένη από την Φιλική Εταιρεία ημερομηνία έναρξης του αγώνα, εν αναμονή, μάλιστα της άφιξης του Αλεξ. Υψηλάντη στην Μάνη. Η Βοστίτσα αναζωπύρωσε τους πόθους για ελευθερία των Ελλήνων που ξεκίνησαν να διεξάγουν τοπικές αλλά αιματηρές συγκρούσεις με τους Τούρκους οι οποίοι άρχισαν να υποψιάζονται την πραγματικότητα. Στα μέσα Φεβρουαρίου 1821 , ο Καϊμακάμης (υποδιοικητής) της Τριπολιτσάς Μεχμέτ Τσελίκ εξουσιοδοτήθηκε από τον Σουλτάνο, να καλέσει τους προύχοντες και αρχιερείς της Πελοποννήσου στην Τρίπολη για να συζητήσουν δήθεν επί σοβαρών θεμάτων, στην πραγματικότητα, όμως, για να τους κρατήσει ομήρους. Οι σύνεδροι της Βοστίτσας , συμπεριλαμβανομένου και του Γερμανού, πρόβαλαν διάφορες δικαιολογίες για να κερδίσουν χρόνο και να μην παρουσιασθούν στην Τρίπολη. Στις αρχές Μαρτίου, πρόκριτοι και οπλαρχηγοί από ολόκληρη την Πελοπόννησο προσήλθαν στην Μονή της Αγ. Λαύρας και διεπίστωσαν ότι δεν υπάρχει άλλη λύση από την Επανάσταση. Μοναδική ευκαιρία δόθηκε στις 17 Μαρτ. 1821, ανήμερα της εορτής του Αγ. Αλεξίου, πολιούχου της Μονής. Μετά την Θ. Λειτουργία, ο Γερμανός άδραξε την ευκαιρία και, ενώπιον των πολλών προσκυνητών, ύψωσε για πρώτη φορά το Λάβαρο της Επανάστασης, με τα λόγια : «Αδέλφια, ήλθε η ώρα. Δεν μπορούμε να κάνουμε πίσω. Όποιον από εμάς βρουν (οι εχθροί) χωρίς όπλο θα τον σφάξουν. Πάρτε όλοι από ένα όπλο και φυλάξετε τον εαυτόν σας και τις οικογένειές σας». Βλέπουμε, λοιπόν, ότι η Επανάσταση πράγματι ξεκίνησε από την Αγ. Λαύρα και τον Π.Π. Γερμανό, μόνο οκτώ ημέρες προ της καθορισμένης ημερομηνίας, λόγω των επικρατουσών ειδικών συνθηκών. Και αυτόν τον ποιμαντικό λόγο του Γερμανού, δημοσίευσαν η γαλλική « LeConstitutionnnel» και οι «Times» του Λονδίνου, στις 21 Ιουν. 1821. Έκτοτε η Μονή έγινε ορμητήριο των αγωνιστών της Αχαΐας που ξεσηκώθηκαν για την απελευθέρωση του τόπου τους. Στις 21 Μαρτίου, οι οπλαρχηγοί Σωτ. Χαραλάμπης, Φωτήλας, Ν. Σολιώτης κ.ά., πολιορκούν τους 3 πύργους των Καλαβρύτων όπου ήταν κλεισμένοι οι Τούρκοι με το βοεβόδα Αρναούτογλους και μετά από 3 ημέρες καταλαμβάνουν την πόλη. Σχεδόν ταυτόχρονα έγινε και η επίθεση στο Αίγιο από οργανωμένο Σώμα εκ 400 αγωνιστών με αρχηγούς τον Ανδρέα Λόντο, Δημ. Μελετόπουλο και Λέοντα Μεσσηνέζη. Στις 21 Μαρτίου, μετά από τέχνασμα του Α. Λόντου παραδίνεται αμαχητί η πόλη και υψώνεται η επαναστατική Σημαία του.
Μετά την πτώση των Καλαβρύτων εκδηλώθηκαν στην Πάτρα τα πρώτα επαναστατικά γεγονότα. Οι Τούρκοι εξαγριωμένοι διέπραξαν βιαιοπραγίες σε βάρος του πληθυσμού και κλείσθηκαν στο κάστρο της πόλης με τις οικογένειές τους πολιορκούμενοι από ένοπλες ομάδες των επαναστατών που κάλεσαν προς βοήθεια τους οπλαρχηγούς στρατοπεδευμένους κοντά στην πόλη και καραδοκούντες να επέμβουν. Αξιομνημόνευτη, κατ΄εκείνες τις μέρες, ήταν και η δράση του Παναγιώτη Καρατζά, ενός απλού υποδηματοποιού των Πατρών, εμπίστου του μεγαλέμπορου Ι. Παπαδιαμαντόπουλου και μυημένου στην ΦΕ από τον Παπαφλέσσα, που διαδραμάτισε τον πρώτο ρόλο στο ξέσπασμα της Επανάστασης. Άμεση ήταν η αντίδραση των οπλαρχηγών. Κατά τον Σπ. Τρικούπη, στις 22 Μαρτίου 1821, ο Γερμανός ξεκίνησε για την Πάτρα από τα Νεζερά {συγκρότημα ορεινών οικισμών στις πλαγιές του Ερύμανθου και νότιους πρόποδες του Παναχαϊκού), μαζί με τους οπλαρχηγούς Ι. Παπαδιαμαντόπουλο, Ανδρέα Λόντο, Μπενιζέλο Ρούφο, Ανδρέα Ζαΐμη, Επίσκοπο Κερνίκης Προκόπιο και πλήθος οπλισμένων χωρικών από τα γύρο χωριά. Αυθημερόν έφθασαν στην πόλη και μετέβησαν απευθείας στην Πλατεία του Αγ. Γεωργίου όπου ο Γερμανός ύψωσε ένα πρόχειρο και απέριττο Σταυρό, ευλόγησε την Σημαία που είχε μαζί του ο Λόντος και όρκισε τους παρευρισκόμενους επαναστάτες (1.000 περίπου άτομα) που με ιερό ενθουσιασμό βροντοφωνούσαν κραυγάζοντες «Ελευθερία ή Θάνατος» και «Στην πόλη, να δώσει ο Θεός». Σταλάγματα Ελπίδας και Πίστης ήταν οι λόγοι του κηρύγματος του Γερμανού στις ψυχές των δεινοπαθούντων ραγιάδων, όπως τα διέσωσε ο Γάλλος Πρόξενος στην Πάτρα Πουκεβίλ : «Η ημετέρα Πατρίς , ας αναγγείλουμε και στους δυο κόσμους (σ. σ. της Ανατολής και της Δύσης) είναι η Μακεδονία, η Θεσσαλία, η Ήπειρος, η Εύβοια και το Αρχιπέλαγος εκείνο, εκ των λιμένων του οποίου θα ορμήσωσι πλήθη εξωπλισμένων πλοίων κατά της Ημισελήνου». Και ενώ η πολιορκία του κάστρου τώρα έγινε στενότερη με ήρωες τους Πατρινούς Π. Καρατζά, αδελφούς Κουμανιώτες, Νικ. Λόντο κ.α., αμελητί συγκροτήθηκε υπό τον Π. Π. Γερμανό το λεγόμενο «Επαναστατικό Αχαϊκό Διευθυντήριο» με τους : Επίσκοπο Κερνίκης Προκόπιο, Ανδρέα Ζαΐμη, Ανδρέα Λόντο , Βενιζέλο Ρούφο , Σωτήρη Θεοχαρόπουλο και Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλο, με σκοπό την εξάπλωση της Επανάστασης στην βορειοδυτική και αργότερα σε ολόκληρη την Πελοπόννησο και την πληροφόρηση προς πάσα κατεύθυνση ότι η Επανάσταση έχει λάβει πλέον επίσημο χαρακτήρα. Την 25η ή 26η Μαρτίου, πάντοτε κατά τον Πουκεβίλ, το Διευθυντήριο επέδωσε προς τους εν Πάτραις Προξένους των Μεγάλων Δυνάμεων την ακόλουθη Διακήρυξη προς ενημέρωση των κυβερνήσεων τους και αίτηση συμπαράστασης : « Ημείς, το Ελληνικόν Έθνος των Χριστιανών, βλέποντες ότι μας καταφρονεί το οθωμανικό έθνος και σκοπεύει τον όλεθρον εναντίον μας, πότε μ΄έναν πότε μ΄άλλον τρόπον, αποφασίσαμε σταθερώς ή να αποθάνωμε ή να ελευθερωθώμεν. Και εκ τούτου ένεκα βαστούμε τα όπλα εις τας χείρας, ζητούντες τα δικαιώματά μας. Όντες λοιπόν βέβαιοι ότι όλα τα Χριστιανικά Βασίλεια γνωρίζουν τα δίκαια μας, και όχι μόνο δεν θέλουν μας εναντιωθή αλλά και θέλουν μας συνδράμει και ότι έχουν εις μνήμην ότι οι ένδοξοι πρόγονοί μας εφάνησαν ποτέ (=κάποτε) ωφέλιμοι εις την ανθρωπότητα, δια τούτο ειδοποιούμεν την Εκλαμπρότητά σας και σας παρακαλούμεν να προσπαθήσετε να ήμεθα υπό την εύνοιάν σας και προστασίαν του μεγάλου κράτους τούτου.[ Π. Πάτραι 22 Μαρτίου 1822].
Οι Πρόξενοι δεσμεύτηκαν να παραδώσουν την Διακήρυξη στις κυβερνήσεις τους, αλλά δήλωσαν ότι θα παραμείνουν ουδέτεροι. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 3 Απριλίου 1821, κατέφθασε στην Πάτρα ο Τούρκος στρατηγός Γιουσούφ Σερεζλή, οποίος έλυσε την πολιορκία των Ελλήνων και λεηλάτησε την Πάτρα που τελικά παρέμεινε υπό οθωμανική κυριαρχία μέχρι τις 7 Οκτ. 1828 οπότε και παραδόθηκε στον Γάλλο στρατηγό Μαιζών ο οποίος, από τα τέλη Αυγούστου 1828, με δύναμη 13-15.000 ανδρών, είχε αποβιβαστεί στο Πεταλίδι Μεσσηνίας με σκοπό την απελευθέρωση της Πελοποννήσου από τους Οθωμανούς.
Αυτές, λοιπόν, ήταν οι κύριες Διακηρύξεις της έναρξης της Επανάστασης του 1821 που ξεπήγασαν από τον αγώνα για την απελευθέρωση των δύο νευραλγικών κέντρων της Πελοποννήσου, την Καλαμάτα και την Πάτρα. Τα κείμενά τους, διατυπωμένα σε άπταιστη και γλυκιά αρχαΐζουσα ελληνική γλώσσα, απαύγαζαν τις ελπίδες και τους πόθους των Ελλήνων για εθνική Ελευθερία. Έκθαμβος ο τότε γνωστός κόσμος πληροφορήθηκε ότι το αδύναμο Έθνος μας ΠΡΩΤΟ και ΜΟΝΟ του, χωρίς καμία ξένη βοήθεια, αποφάσισε να εξεγερθεί κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας, να καταγάγει τις πρώτες νίκες και να θέσει τις βάσεις του φιλελληνισμού για την Ελλάδα. Χρέος και καθήκον ημών των Νεοελλήνων είναι να τιμούμε τους προγόνους μας αγωνιστές του 1821 και να διατηρούμε αλώβητες και αναλλοίωτες τις ιερές παρακαταθήκες που μας εμπιστεύτηκαν.
*Του Ευάγγελου Γριβάκου, Αντιστρατήγου, ε.α.- Νομικού
