
Οι πολιτιστικοί σύλλογοι πέρα από τη διατήρηση της παράδοσης των προγόνων τους προσφέρουν πολλαπλές υπηρεσίες στην κοινωνία.
Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα σε μια τέτοια κοινωνική συσσωμάτωση, λειτουργούν ως πρότυπο, κυρίως για τα νέα παιδιά που συμμετέχουν στις δράσεις του και στο χορευτικό του. Οι σχέσεις αλληλεγγύης που αναπτύσσονται στον σύλλογο μεταφέρονται και στην λοιπή κοινωνική δράση του νέου. Το κάθε μέλος δεν βρίσκεται εκεί για να μακαρίζει την υποκειμενικότητα του ή για να αυτοδικαιώνεται. Ζει και διακονεί συνειδητά το γεγονός της κοινωνίας με τα άλλα πρόσωπα συνυπηρετώντας έναν κοινό σκοπό.
Το κυρίαρχο αίσθημα των μελών ενός συλλόγου είναι το αίσθημα του ανήκειν. Είναι μέλη μιας ευρύτερης ομάδας με την οποία μοιράζονται τις ίδιες αξίες και τις ίδιες προσδοκίες. Μέσα από το σύνολο αυτό ενισχύεται και η ιδιαίτερη ταυτότητα που κομίζει το κάθε μέλος της ομάδας. Αυτή η ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα είναι ικανή να προσδιορίσει τη συμπεριφορά του ατόμου που τη φέρει. Ακολουθώ την παράδοση δε σημαίνει μια άκαμπτη αναγκαιότητα που έχει νομοτελειακά και αμετάκλητα καθιερωθεί στο παρελθόν.
Η μεγάλη αποτυχία του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού είναι η αναφορά στο άτομο σε αντίθεση με την ορθόδοξη παράδοση που αναφέρεται πάντοτε σε πρόσωπα και ποτέ σε άτομα. Ο νέος κόσμος, που σχηματοποιείται, κατευθύνεται από άλλες αξίες κι όχι από αυτές που εκπροσωπούν τον άνθρωπο, το πρόσωπο, την αλήθεια. Κατευθύνεται από τη δύναμη της τεχνικής, της φυλής, της εθνικότητας, του κράτους, της τάξεως και της συλλογικότητας, ο άνθρωπος εξαφανίζεται ως ολοκληρωμένη ύπαρξη, ως τέλειο δημιούργημα, χάνει την εσωτερική του ενότητα και διαλύεται σε ετερογενή στοιχεία. Δεν υπάρχει πια η ανθρώπινη ύπαρξη, αλλά παραμένουν μόνο ορισμένες από τις λειτουργίες της. Η διάσπαση αυτή του ανθρώπου είναι πρώτα απ’ όλα αποτέλεσμα του τεχνικού πολιτισμού. Ο σύγχρονος τεχνικός πολιτισμός απαιτεί από τον άνθρωπο τη μια ή την άλλη δραστηριότητα, αλλά αγνοεί το πρόσωπο. Αυτό δε σημαίνει την εξαφάνιση του ανθρώπου μέσα στη φύση, αλλά την ταύτισή του με τη μηχανή. Προσεγγίζουμε μια περίοδο αληθινά τραγική για το ανθρώπινο πρόσωπο, για την ελευθερία του πνεύματος και τον πολιτισμό.
Δεν είναι τυχαίο ότι η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως η μάστιγα του 21ου αιώνα. Η φιλαυτία, ο ατομικισμός, η αχαλίνωτη κατανάλωση υλικών αγαθών, η πλεονεξία που δίνει το αίσθημα του ακόρεστου είναι κάποιες μόνο από τις αιτίες αυτής της δυστυχίας. Ο εναρμονισμός με τη δημιουργία και ο σεβασμός του συνανθρώπου έρχεται σε δεύτερη μοίρα, αφού το ζητούμενο είναι η αέναη οικονομική ανάπτυξη με οποιοδήποτε κόστος.
Με αφορμή την κρίση που έχει ξεσπάσει πρόσφατα στην Ελλάδα πολύς κόσμος έχει αρχίσει να αναθεωρεί τη στάση του προς το εργασιακό του περιβάλλον, την οικογένεια και εντέλει προς την ίδια την κοινωνία. Πράγματι, ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι ζούμε σε μια κοινωνία που απαξιώνει τον άνθρωπο ως πρόσωπο και ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι η θεώρηση του πλησίον είναι αλαζονική και υπεροπτική. Οι σχέσεις κοινωνίας έχουν μετεξελιχθεί από σχέσεις αγαπητικές, σε χρηστικές ή σχέσεις εκμετάλλευσης.
Σε μια τέτοια κοινωνία ποιος είναι ο ρόλος των σωματείων πέρα από τη διαφύλαξη των παραδόσεων των προγόνων; Διαχρονικά σε κάθε δύσκολη στιγμή οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνταν στα σωματεία συσπείρωναν τις δυνάμεις τους και παραδοσιακά η κρίση ήταν αφορμή για δημιουργία. Πρώτο μετρήσιμο όφελος για την κοινωνία είναι η συσπείρωση γύρω από μια αξία, ένα ιδανικό. Η άμετρη κατανάλωση και η ευκολία πλουτισμού που έβλεπε τα προηγούμενα χρόνια ο καθένας μας να συντελείται γύρω του, μας έκανε να χάσουμε τον προσανατολισμό μας και ν’ αλλάξουμε προτεραιότητες.
Όσοι, όμως, ασχολούνται με τον πολιτισμό διατρέχουν τον μέγα κίνδυνο να αποσπαστούν εντελώς από την καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου και με μια συμπλεγματική ηδυπάθεια να θεωρούν ότι οι ίδιοι κατέχουν τη γνώση και μόνον αυτοί, με κάποιους λίγους ακόμη, ακολουθούν την παράδοση, στη «γνήσια» μάλιστα εκδοχή της. Κάτι τέτοιες θεωρήσεις μας οδηγούν απλώς να ξιπαζόμαστε με επιπόλαιες ψυχολογικές εκτονώσεις εξιδανικεύοντας ουσιαστικά μια αλλοτρίωση. Θυμίζουμε πολλές φορές, αυτούς που ο Σεφέρης ονόμασε νεόπλουτους της μάθησης και φερόμαστε, παρά την υποτιθέμενη καλλιέργεια και κουλτούρα που επικαλούμαστε, μ’ έναν πρωτοφανή πολιτιστικό αμοραλισμό, ναρκωμένοι και κοινωνικά απομονωμένοι, με μια χαρακτηριστική απώλεια αίσθησης της πραγματικότητας. Πράγματι η ελιτίστικη αντίληψη της λειτουργίας της μάθησης, η οποία δεν προσφέρει το αντίδωρο της στην κοινωνία και δεν την βοηθάει να γίνει καλύτερη, θυμίζει το γιατρό, που γνωρίζει τη θεραπεία για την πάθηση του ασθενή, αλλά δεν του την εφαρμόζει, με συνέπεια τελικώς να μην τον ωφελεί σε τίποτα αυτή η γνώση.
Μια δημιουργία ή ένα πολιτιστικό προϊόν δεν χρειάζεται επεξηγήσεις για να καταλάβει ο δέκτης την αξία του ή το μήνυμα που θέλει να περάσει. Η αλήθεια του πολιτισμού μας βρίσκεται στο πρόσωπο του πλησίον. Η φλυαρία της δικαιολογίας ή της ερμηνείας των δικών μας λαθεμένων επιλογών αφήνουν αδιάφορο τον συνάνθρωπο μας.
Ποιος μπορεί σήμερα να αρνηθεί πως τον άνθρωπο τον καταντήσαμε πραμάτεια; Ένα μετρήσιμο αντικείμενο, που αξιολογείται σύμφωνα με τη χρηστική του εκμετάλλευση; Η νοοτροπία αυτή γέννησε την προτεραιότητα της οικονομίας στον πολιτισμό.
Ο πλούσιος πολιτισμός μας, που πηγάζει από τη γνήσια παρακαταθήκη και διασώζεται με τους συλλόγους, πρέπει να πρεσβεύει έναν πολιτισμό της καθημερινότητας, στον οποίο υπέρτατη αξία θα είναι και θα παραμένει το ανθρώπινο πρόσωπο, όπως το καταξιώνει η Ορθόδοξη Εκκλησία στην κατ’ εικόνα θεού θεολογία της. Πρέπει δηλαδή ν’ ανακαλύψουμε εκ νέου και να αναδείξουμε τις αξίες πολιτισμού που ενυπάρχουν στην παράδοσή μας. Θεσμοί όπως η αργατεία, η συνοχή για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, η αγάπη για την πατρίδα, ο σεβασμός στους ηλικιωμένους, οι τράπεζες αίματος των σωματείων, η διατροφική αξία της ελληνικής κουζίνας, η αγάπη για την πρόοδο και τα γράμματα, η στήριξη των οικονομικά και ψυχολογικά αδύναμων αδελφών μας είναι στοιχεία που ενυπάρχουν στον πολιτισμό μας και πρέπει να τα ξαναφέρουμε στην επιφάνεια. Αυτή η μοναδική αίσθηση του ν’ ανήκεις σε μια μεγάλη οικογένεια που μοιράζεται το ίδιο αξιακό σύστημα, τα ίδια ιδανικά ακόμη και τους ίδιους καημούς.
Το ζητούμενο λοιπόν σήμερα είναι ν’ ανακαλύψουμε εκ νέου τις αξίες πολιτισμού στην παράδοση των προγόνων μας. Όταν λέμε για παράδειγμα ότι ο ποντιακός ελληνισμός ήταν γνωστός για τη φιλομουσία του πώς μπορεί αυτό να αξιολογηθεί με τα σημερινά δεδομένα; Δηλαδή ποια είναι η διαχρονική του αξία και πώς μπορούμε να επικαιροποιήσουμε αυτή την αρετή της αγάπης για τα γράμματα; Ένα παράδειγμα είναι η ενίσχυση δημιουργίας ενός σχολείου στην Αφρική μέσω του πατριαρχείου Αλεξανδρείας δίνοντας έτσι την ευκαιρία της μάθησης στα παιδιά που τη στερούνται. Επικαιροποίηση της παράδοσης δηλαδή με την εκ νέου δημιουργία και δυνατότητα για μάθηση. Και ποια θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερη τιμή προς τους προγόνους μας αν στο σχολείο που θα χτίζαμε στην Αφρική δίναμε το όνομα «Φροντιστήριον Τραπεζούντος». Κι αυτό όχι για ναρκισσιστική επιβεβαίωση, αλλά για μια αδιάρρηκτη κοινωνία και σχέση με τον συνάνθρωπο που βρίσκεται σε ανάγκη.
Αυτή η κρίση είναι ευκαιρία ν’ αναδείξει τις πραγματικές ανάγκες των ανθρώπων και όχι τις επίπλαστες που δημιούργησαν οι πολυεθνικές και τα οικονομικά συμφέροντα. Αυτό που φωνάζει και ζητάει η ανθρωπότητα είναι ανθρωπιά. Σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο. Αξιοπρέπεια και σωστές συνθήκες διαβίωσης για όλους τους ανθρώπους, ανεξαιρέτως θρησκείας, φυλής ή ταξικής τοποθέτησης. Ζητάει συμπόνια, βοήθεια, κατανόηση, αλλά και ελπίδα. Έχουμε μετατρέψει τον κόσμο μας σε μια πραγματική κόλαση τη στιγμή που είναι τόσο απλό να τον κάνουμε παράδεισο. Απλά και εύστοχα θα το γράψει ο Ντοστογιέφσκι: «Η ουσία είναι να αγαπάς τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου, να ποια είναι η ουσία, αυτό είναι και δεν χρειάζεται τίποτα άλλο: αμέσως θα μάθεις πως χτίζεται ο παράδεισος. Κι όμως αυτό δεν είναι παρά μια πολύ παλιά αλήθεια, που την έχουμε αναμασήσει δισεκατομμύρια φορές, μα που δεν έπαψε να παραμένει αποτελεσματική».
Ν. Κ., Βόλος