Επιπτώσεις του διαζυγίου στα παιδιά
Οι επιπτώσεις στην κοινωνική και οικονομική ζωή, αλλά και στην ψυχική και σωματική υγεία όλων των μελών της οικογένειας των εμπλεκομένων στο διαζύγιο είναι σαφώς αρνητικές.
Σίγουρα η διάσπαση της οικογένειας με το διαζύγιο αποτελεί πικρή και επώδυνη εμπειρία για όλους, ιδιαίτερα όμως για τα παιδιά. Το πανίσχυρο μητρικό και πατρικό φίλτρο δεν μπορεί να διαγραφεί, επειδή υπάρχει διένεξη μεταξύ των συζύγων-γονέων. Καθένας των γονέων μιλάει για τα παιδιά του, ως παιδιά του. Με την έκδοση του διαζυγίου γίνεται διάσπαση της μόνιμης επικοινωνίας των παιδιών με τον ένα των γονέων, γεγονός πού τραυματίζει όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και το γονέα, ο οποίος στην καλύτερη περίπτωση θα βλέπει τα παιδιά του περιοδικά και αποσπασματικά. Μπορεί αυτή η σχέση να ονομασθεί και να είναι πραγματικός γονεϊκός ρόλος; Αλλά και το παιδί μήπως είναι ένα << πράγμα >> που << παραχωρείται >> στον < αθώο > γονέα ως αμοιβή για την καλή συμπεριφορά του;
Μήπως αυτό δεν είναι άνθρωπος που έχει ανάγκη και τους δυο γονείς του; Όταν μάλιστα γνωρίζουμε ότι << οι γονείς για το παιδί σημαίνουν πολύ περισσότερο από το άθροισμα μητέρας και πατέρα. Για το λόγο αυτό, όταν χωρίζουν, παύουν ουσιαστικά να είναι γονείς. Είναι πατέρας και μητέρα, όχι όμως γονείς με τη βαθύτερη σημασία του όρου >>.
Ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και το στάδιο ανάπτυξης των παιδιών έχουμε ποικίλες αντιδράσεις: θυμός, φόβος, κατάθλιψη, ενοχή, χαμηλή αυτοεκτίμηση, μαθησιακά προβλήματα, ψυχοσωματικά προβλήματα και προβλήματα συμπεριφοράς μπορεί να είναι μορφές αντίδρασης των παιδιών. Τα μεγαλύτερα θύματα των διαζυγίων είναι τα παιδιά. Είναι ανάγκη να ενημερώνονται και να προετοιμάζονται. Για τα μικρότερα των 6 ετών η προετοιμασία πρέπει να γίνεται 1-2 εβδομάδες πριν από το χωρισμό. Για τα παιδιά 6-9 ετών 1-2 μήνες πρίν από το χωρισμό, ενώ για μεγαλύτερα παιδιά χρειάζεται προετοιμασία πολλών μηνών.
Τα παιδιά 3-6 ετών αντιδρούν στο διαζύγιο:
- με άρνηση του γεγονότος και φαντασιώσεις για επιστροφή του γονιού που αποχώρησε
- με επιστροφή σε παλιές; συνήθειες όπως λ.χ. θηλασμός δακτύλου, νυκτερινή ενούρηση και επιθετικότητα σε άλλα παιδιά
- με φόβο μήπως μείνουν και αυτά μόνα και απροστάτευτα
Τα παιδιά των 7-9 ετών νιώθουν θυμό εναντίον του γονέα, τον οποίο θεωρούν υπεύθυνο, αλλά και φόβο μήπως στερηθούν το φαγητό, τα ρούχα και τα παιγνίδια τους. Σε μερικά παρατηρείται και κατάθλιψη με δυσμενείς επιπτώσεις στη σχολική τους επίδοση.
Τα παιδιά 9-17 ετών, εκτός από το θυμό που εκδηλώνουν εναντίον του γονέα, που θεωρούν υπεύθυνο, συμμετέχουν στη << συμμαχία >> με τον έναν από τους δυο εναντίον του άλλου και χρησιμοποιούνται από τον ένα ως συνεργάτες αντιπαράθεσης και εκδίκησης. Εξυπακούεται ότι αυτή η τακτική είναι απαράδεκτη. Οι έφηβοι έχουν ανησυχίες τόσο για τη δική τους γενετήσια ζωή, όσο και για το μελλοντικό τους γάμο. Τα παιδιά που βιώνουν ένα διαζύγιο, ανάλογα με την ηλικία που βρίσκονται όταν συμβεί, μπορεί να παρουσιάσουν μαθησιακά προβλήματα, παραπτωματική συμπεριφορά ή άτοπη σεξουαλική συμπεριφορά. Τα παιδιά των διαζευγμένων γονέων υποφέρουν είτε από έλλειψη συναισθηματικών ερεθισμάτων είτε από υπερβολική φόρτιση ερεθισμάτων. Τους διδάσκεται πολλές φορές το μίσος και η αποστροφή για τον ένα γονέα, ενώ σε πολύ μικρή ηλικία καλούνται να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους. Στην επίδραση των αρνητικών παραγόντων του διαζυγίου πάνω στην ψυχολογική κατάσταση του παιδιού σημαντικό ρόλο παίζουν:
Οι αμφισβητούμενες καταστάσεις που έζησε το παιδί την εποχή του διαζυγίου (όσο μικρότερο είναι το παιδί, τόσο περισσότερο έχει ανάγκη τη μητέρα του). Η διάρκεια των βλαβερών επιδράσεων. Οι βαθμοί ψυχικής επαφής του παιδιού με τη μητέρα του προ του διαζυγίου.
Ο τύπος της περιποίησης που δέχτηκε το παιδί μετά το χωρισμό ( Duersen, Annemarie: σ 8).Τα αγόρια διαζευγμένων γονέων μπορεί να γίνουν επιθετικά, ενώ τα κορίτσια συνεσταλμένα.
Οι συνθήκες της σύγχρονης ζωής δημιουργούν πολλά προβλήματα αγωγής και κοινωνικοποίησης, αφού με έρευνες που γίνονται στην Ευρώπη και στην Αμερική, αποδεικνύεται ότι το 33% όλων των παιδιών δε φθάνουν στην ηλικία των 18 ετών με τους ίδιους γονείς. Συνήθως ο ένας είναι μαζί τους, ενώ ο άλλος είτε έχει φύγει (διαζύγιο), είτε ζει με νέο σύζυγο, είτε έχει πεθάνει.
Το να μεγαλώνει το παιδί χωρίς μητέρα είναι περισσότερο επώδυνο, παρά χωρίς πατέρα. Η μητέρα είναι συνδεδεμένη με τη στοργή, τη φροντίδα, την περιποίηση. Όταν τα δικαστήρια βγάζουν αποφάσεις διαζυγίου, συνήθως αναθέτουν στη μητέρα την επιμέλεια των παιδιών παρά στον πατέρα, του οποίου η ιδιότητα είναι συνδεδεμένη περισσότερο με την οικονομική φροντίδα της οικογένειας. Ωστόσο όλο και περισσότερο υποστηρίζεται ότι η απουσία του πατέρα κατά το στάδιο της ανάπτυξης του εφήβου, που ζει με την μητέρα του, έχει σοβαρές συνέπειες. Είναι ενδιαφέρουσα η φράση ενός νέου με λαμπρή σταδιοδρομία, του οποίου οι γονείς είχαν χωρίσει: << Τα πάντα τα οφείλω στον πατέρα μου, γιατί αυτός δε με άφησε να σκεφθώ την απουσία της μάνας μου. Την αντικαθιστούσε κάθε στιγμή, δεν είπε ποτέ κακό λόγο για αυτήν. Προσπαθούσε να με οδηγήσει έξω από την πνιγηρή ατμόσφαιρα του οικογενειακού δράματος >>.
Ένα διαζύγιο συχνά είναι η αιτία δημιουργίας μονογονεϊκής οικογένειας, που σημαίνει ότι ο ένας των γονέων θα αναλάβει το ρόλο των δύο, κάτι που δεν είναι απλό, αλλά ούτε και προς το συμφέρον των παιδιών. Όμως, εκτός από τα παιδιά, είναι και ο γονέας που φροντίζει μια μονογονεϊκή οικογένεια, ο οποίος αντιμετωπίζει σωρεία προβλημάτων και συχνά μπορεί να βρεθεί σε μεγάλη ψυχική ένταση.
*Καθηγητή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
