Ἑλληνική φιλοσοφία. Δυὸ λέξεις· ἀλλὰ λέξεις μεσταί μεγάλων καί ὑψηλῶν ἐννοιῶν. Ἐν αὐταῖς ἐγκολποῦται ἡ τελεία περί ἀνθρώπου ἔννοια· ἐν αὐταῖς περιλαμβάνεται τὸ σύνολον τῶν ἐπιστημονικῶν ἀρχῶν· ἐν αὐταῖς ἐκφράζεται τὸ πνεῦμα τῆς ἀναπτυχθείσης ἀνθρωπότητος· ἐν αὐταῖς χαρακτηρίζεται ἡ τελεία τοῦ ἀνθρώπου εἰκών· ἐν αὐταῖς ὁμολογεῖται τὸ μέγεθος τοῦ ἀνθρωπίνου νοῦ· τὸ ὕψoς τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας, τὸ βάθος τῶν ἐννοιῶν, ἡ ἰσχύς καί τὸ κάλλος τοῦ λόγου, ἡ λεπτότης τῶν διανοημάτων, ἡ εἰλικρίνεια καί ἡ σαφήνεια αὐτῶν, ἡ δύναμις, ἡ χάρις αὐτῶν, καί τέλος ἡ θειότης τοῦ ἀνθρώπου.
Ἡ ἑλληνική φιλοσοφία εἶναι ἡ θεμελιώδης ἀρχὴ τῆς ἀληθοῦς ἀναπτύξεως
καί μορφώσεως, εἶναι ὁ παιδαγωγός τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ποδηγέτης πρός τὴν εὐσέβειαν. Αὕτη ἐγένετο διδάσκαλος τῆς ἀληθείας, διδάσκουσα τὸν ἄνθρωπον τίς ἐστί, τίς ἡ ἐν τᾧ κόσμῳ ἀποστολὴ αὐτοῦ, καί τί δέον ἐργάζεσθαι, διδάσκουσα αὐτόν τὴν ὕπαρξιν τοῦ Θεοῦ, τὴν σχέσιν αὐτοῦ πρός τὸ θεῖον, καί τὴν σχέσιν τοῦ Θεοῦ πρός τὸν ἄνθρωπον. Ἡ φιλοσοφία εἶναι ἀληθῶς ἀναφαίρετον κτῆμα τοῦ Ἕλληνος· διαδιδομένη ἀνά τὰ ἔθνη προσηλυτίζει αὐτά καί καθιστᾶ αὐτά ἑλληνικά, οὐδέποτε δὲ παύεται οὖσα Ἑλληνική· οἱ ὀπαδοί αὐτῆς, οἱ ὁμιληταὶ αὐτῆς ἀποβαλόντες τὸ ξένον καί βάρβαρον περιβάλλονται τὸ ἑλληνικόν καί τὴν εὐγένειαν. Ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία προώρισται ἵνα καταστήση τοὺς πάντας Ἕλληνας· ἐγεννήθη ὑπέρ τοῦ χριστιανισμοῦ καί συνεταυτίσθη μετ᾿ αὐτοῦ, ὅπως ἐργασθῆ πρός σωτηρίαν τῆς ἀνθρωπότητος.
Ἕλλην καί φιλόσοφος εἰσὶ δύο τινὰ ἀναπόσπαστα· μαρτυρεῖ δὲ καί ὁ Ἀπόστολος τῶν ἐθνῶν Παῦλος λέγων: ΄΄Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσιν΄΄. Ὁ Ἕλλην ἀληθῶς ἐγεννήθη, ἵνα φιλοσοφῆ· διότι ἐγεννήθη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος. Ἀλλ᾿ ἐάν ἡ φιλοσοφία ἐγένετο παιδαγωγός εἰς Χριστὸν ἕπεται ὅτι ὁ Ἕλλην πλασθεὶς φιλόσοφος ἐπλάσθη χριστιανός, ἐπλάσθη ἵνα γνωρίση τὴν ἀλήθειαν καί διαδῷ αὐτήν τοῖς ἔθνεσιν. Ναί, ὁ Ἕλλην ἐγεννήθη κατά θείαν πρόνοιαν διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος· τοῦτο τὸ ἔργον ἐκληρώθη αὐτῷ· αὕτη ἦν ἡ ἀποστολὴ αὐτοῦ· αὕτη ἡ κλῆσις αὐτοῦ ἐν τοῖς ἔθνεσιν· μαρτύριον ἡ ἐθνική αὐτοῦ ἱστορία· μαρτύριον ἡ φιλοσοφία αὐτοῦ· μαρτύριον ἡ κλίσις αὐτοῦ· μαρτύριον αἱ εὐγενεῖς αὐτοῦ διαθέσεις· μαρτύριον ἡ παγκόσμιος ἱστορία· μαρτύριον ἡ μακροβιότης αὐτοῦ, ἐξ ἧς δυνάμεθα ἀδιστάκτως νὰ συμπεράνωμεν καί τὴν αἰωνιότητα αὐτοῦ, διὰ τὸ αἰώνιον ἔργον τοῦ Χριστιανισμοῦ μεθ᾿ οὗ συνεδέθη ὁ ελληνισμός· διότι ἐνῷ ὅλα τὰ ἔθνη τὰ ἐμφανισθέντα ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς ἦλθον καὶ παρῆλθον, μόνον τὸ Ἑλληνικόν ἔμεινε ὡς πρόσωπον δρῶν ἐπὶ τῆς παγκοσμίου σκηνῆς καθ᾿ ὅλους τοὺς αἰῶνας· καί τοῦτο, διότι ἡ ἀνθρωπότης δεῖται αἰωνίων διδασκάλων· μαρτύριον τέλος ἡ ἐκλογή αὐτοῦ μεταξύ τῶν ἐθνῶν ὑπὸ τῆς θείας προνοίας, ὅπως ἐμπιστευθῆ αὐτῇ τὴν ἱεράν παρακαταθήκην τὴν ἁγίαν πίστιν, τὴν θρησκείαν τῆς ἀποκαλύψεως
καί τὸ θεῖον ἔργον τῆς ἀποστολῆς αὐτῆς, τὸ αἰώνιον ἔργον τῆς σωτηρίας διά τῆς διαπλάσεως ἁπάσης τῆς ἀνθρωπότητος κατά τάς ἀρχάς τῆς ἀποκαλυφθείσης θρησκείας. Οἱ θεῖοι τοῦ Σωτῆρος λόγοι· «Νῦν ἐδοξάσθη ὁ Υἱός τοῦ ἀνθρώπου, ὅτε ἀνηγγέλθη αὐτῷ, ὅτι Ἕλληνες ἤθελον ἰδεῖν αὐτόν, ἐνεῖχον βαθεῖαν ἔννοιαν· ἡ ρῆσις ἥν προφητεία, πρόρρησις τῶν μελλόντων· οἱ ἐκεῖ ἐμφανισθέντες Ἕλληνες ἦσαν οἱ ἀντιπρόσωποι ὅλου τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους· ἐν τῇ παρουσία αὐτῶν διεῖδεν ὁ θεάνθρωπος Ἰησοῦς τὸ ἔθνος ἐκεῖνο, εἰς ὃ ἔμελλε νὰ παραδώση τὴν ἱεράν παρακαταθήκην, ἴνα διαφυλαχθῆ τῇ ἀνθρωπότητι.
Ὁ Ἕλλην γνωρίσας τίς εἶναι καί τίς ὀφείλει νὰ ἀποβῆ, σκοπόν ἔθετο τὴν ἑαυτοῦ τελείωσιν· ἐγένετο ἐραστής τοῦ πνεύματος καί ἐδημιούργησε κόσμον πνευματικόν, ἐν ᾧ ἤθελε νὰ ζῆ· ἡ γνῶσις τοῦ καλοῦ, τοῦ ἀγαθοῦ, τοῦ ἀληθοῦς καί ἡ ἔμφυτος πρός τὸν πλησίον ἀγάπη ἀνέπτυξεν ἐν τῇ καρδία τοῦ Ἕλληνος τὸν πόθον τῆς αὐτομεταδόσεως, καί ὁ Ἕλλην ἀπέβη διδάσκαλος τῆς ἀνθρωπότητος· ὁ Ἕλλην ἐζήτησε νὰ ἀφομοιώση τοὺς πάντας πρός ἑαυτόν· ὁ Ἕλλην δέν ἐγεννήθη κατακτητής τοῦ σώματος, ἀλλὰ τοῦ πνεύματος, δέν ἐζήτησε δούλους ἀλλ᾿ ἐλευθέρους. Τοῦτο ἠγάπησε καὶ ἡ θεία αὕτη ἀγάπη ἐγένετο τὸ ἐλατήριον ὅλων τῶν ὁρμῶν του· αὕτη ἐμόρφωσε καί τὸν ἐθνικόν αὐτοῦ χαρακτήρα, ὅστις διέμεινεν ἀναλλοίωτος.
Ὁ τοιοῦτος χαρακτήρ τοῦ Ἕλληνος δέν ἠδύνατο ἢ νὰ ἐνθουσιασθῆ ἐκ τῶν ἀρχῶν τοῦ χριστιανισμοῦ. Ὁ Ἕλλην ἀνευρών ἐν τῶ χριστιανισμῷ τάς αὐτάς ἀρχάς καί τὴν εἰκόνα τοῦ τελείου, τοῦ ἰδανικοῦ αὐτοῦ, καί τὸν μόνον διδάσκαλον τὸν δυνάμενον νὰ διδάξη αὐτόν πᾶν ὅ,τι ἐπεθύμει νὰ γνωρίση, νὰ μάθη, καὶ ὅ,τι αὐτός ἐπόθει καὶ ἐπεζήτει, καὶ εὑρὼν αὐτὸν ἑρμηνευτὴν τῶν αἰσθημάτων αὐτοῦ, ἐνεκολπώθη αὐτόν καί περιέθαλψεν.
Ὁ χριστιανισμός ὡς πρῶτον δῶρον αὐτοῦ ἐδωρήσατο αὐτῷ νέαν ζωήν· ὁ δὲ Ἕλλην ὑπεστήριξεν αὐτὸν διὰ τῶν ἀγώνων καὶ τῶν αἱμάτων του. Ἡ φιλοσοφία ἐδίδαξεν μέν ὑγιεῖς θεωρίας, ἀλλ᾿ οὐδείς ἐπείσθη νὰ κανονίση τὸν ἑαυτοῦ βίον πρὸς τὰς καλάς θεωρίας διὰ τὴν ἔλλειψιν θείου κύρους καὶ ἐνδομύχου πληροφορίας. Ἡ ὑπό τῆς ἱστορίας μαρτυρουμένη ἀδυναμία καὶ ἀνικανότης πρὸς ποίησιν τῆς ἀνθρωπότητος καὶ πρὸς ἱκανοποίησιν τῶν ἀκορέστων πόθων τῆς καρδίας καὶ τῶν ἀπαιτήσεων τοῦ νοῦ, δεικνύει τὸ ἀνεπαρκές τῆς φιλοσοφίας πρὸς τὸ μέγα ἔργον τοῦ φωτισμοῦ καὶ τῆς διαπλάσεως τῆς ἀνθρωπότητος. Ἡ ἀνθρωπότης ἐζήτει θείαν ἀποκάλυψιν ὅπως μάθη τὴν ἀλήθειαν καὶ βεβαιωθῆ καί πεισθῆ· ἡ ἀνθρωπότης ἐδεῖτο θείου διαπλάστου· ἡ δὲ φιλοσοφία ἐστερεῖτο τούτων. Ἡ ἀνθρωπότης εὗρεν ταῦτα ἐν τῷ χριστιανισμῷ πρός ὃν ἐποδηγέτει ἡ Ἑλληνική φιλοσοφία. Αὕτη ἡ ἐμὴ περὶ τοῦ ζητήματος τούτου ταπεινὴ γνώμη».
*Ἡ ἀπάντηση τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου σέ ὅσους ἀδιάκριτα καί γενικευμένα καταδικάζουν τούς ἀρχαίους Ἕλληνες γιά διαφθορά βίου.
Ἐν Ἀθήναις τῇ 17 Ἰουνίου 1896. Ὁ Πενταπόλεως ΝΕΚΤΑΡΙOΣ__
