Πρόταση περί κατάργησης των κομμάτων και λειτουργίας των κοινών σε πολιτικό επίπεδο / Ιωάννης Κων. Νεονάκης, MD, MSc, PhD
Πολλοί πιστεύουν πλέον πως το πολιτικό μας σύστημα, το οποίο και μας οδήγησε στην αθλιότητα που ζούμε σήμερα χρειάζεται μια ριζική αναμόρφωση, αν όχι πλήρη αναθέσμιση εκ του μηδενός. Το πολιτικό αυτό σύστημα με την άκρατη κομματικοκρατία, τον πρωθυπουργικό δεσποτισμό, την έλλειψη αντίρροπων πόλων ισχύος, την σχεδόν ανύπαρκτη αντιπροσώπευση του λαού, την παντελή έλλειψη ανάδρασης και ανατροφοδότησης από τον λαό, τη στεγανότητα του πολιτικού προσωπικού, τη διαπλοκή και πολυεπίπεδη διαφθορά έχει καταστεί πιθανώς ο σημαντικότερος συντελεστής παθογένειας του λαού μας.
Οι αδυναμίες του συστήματος αναδείχθηκαν εναργέστερα τα τελευταία χρόνια, όπου η απόλυτη κυριαρχία του διεθνούς κεφαλαίου έχει μετατρέψει σε ενεργούμενα τις πολιτικές ιεραρχίες και ελίτ. Η υπάρχουσα πολιτική θέσμιση, ήταν απότοκο της νεωτερικότητας, η οποία όμως, όπως σωστά έχει επισημανθεί, διανύει πλέον τις τελευταίες της φάσεις.
Κατά πάσα πιθανότητα, εάν τα πράγματα αφεθούν ως έχουν θα οδηγηθούμε σύντομα περισσότερο ή λιγότερο εμφανώς σε ανελεύθερες και πλήρως απολυταρχικές δομές τόσο σε κοινωνικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο. Οφείλομε τάχιστα να διαμορφώσομε και να προσπαθήσομε να εφαρμόσομε ένα νέο πλαίσιο πολιτειακής και κοινωνικής συγκρότησης, πλαίσιο το οποίο θα μάς επιτρέψει ξεφεύγοντας από την εξατομίκευση της νεωτερικότητας να οδηγηθούμε ασφαλώς στην ανάδειξη του προσώπου στην επερχόμενη μετανεωτερική φάση.
Προτάσεις αμεσοδημοκρατικών λύσεων έχουν υπάρξει και παρότι τέτοιες λύσεις είναι ελκυστικές, εντούτοις ενέχουν πλείστα μειονεκτήματα, που τις αποδυναμώνουν εξ αρχής. Θεωρούμε λοιπόν ότι ένα νέο σύστημα εκπροσώπευσης του λαού θα ήταν μια πιο πρόσφορη λύση. Ένα ισχυρό ρεύμα της σύγχρονης ελληνικής σκέψης, στο οποίο και εγώ συντάσσομαι, θεωρεί ότι λύση μπορεί να δοθεί από τη μακραίωνη και βαθειά ριζωμένη στον ψυχισμό μας παράδοση του κοινοτισμού με την επαναλειτουργία των κοινών υπό νέους όρους και υπό το πλαίσιο και τις δυνατότητες της πραγματικότητάς στην οποία ζούμε σήμερα.
Οι Έλληνες ανέκαθεν λειτούργησαν μέσω των κοινών, μέσω δηλαδή πρωτογενών κυττάρων κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης και τη συγκρότηση του εκάστοτε δήμου σε ζων εκκλησιαστικό σώμα (με την πολιτική έννοια του όρου). Η ύπαρξη κομμάτων είναι ξένη προς την ιδιοπροσωπία μας. Τα κόμματα λειτούργησαν τους τελευταίους δύο αιώνες εξ αρχής ως μοχλοί εξυπηρέτησης αλλότριων συμφερόντων οδηγώντας σταθερά τον λαό μας σε χειραγώγηση, υποτέλεια και συνεχή αιμορραγία μέχρι του σημερινού ψυχορραγήματός του.
Το παρόν άρθρο εντάσσεται στον δημόσιο προβληματισμό για την εξεύρεση πρακτικών δομών και λύσεων με σκοπό τη θεσμική ίδρυση και λειτουργία σε πολιτικό επίπεδο των κοινών.
Αρχικώς θεώρησα ότι θα έπρεπε να περιγράψω και να αναλύσω με κάθε λεπτομέρεια και εις βάθος τις όποιες αφετηριακές μου σκέψεις και προτάσεις, πιθανώς με μιαν εκτενέστατη εισήγηση ή έκδοση βιβλίου. Κατέληξα όμως στο συμπέρασμα, ότι η όποια πρόταση για επαναλειτουργία των κοινών θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα συλλογικής επεξεργασίας, η οποία θα εντοπίσει τις αδυναμίες, θα εμπλουτίσει, ισχυροποιήσει και θα καταστήσει την τελική πρόταση ικανή και εφαρμόσιμη.
Καταθέτω λοιπόν απλά και λιτά τις σκέψεις μου με την ευχή να αποτελέσουν αφορμή για δημόσιο διάλογο και διαμόρφωση (ει δυνατόν) μιας συλλογικής πρότασης για την επαναλειτουργία των κοινών σε πολιτικό επίπεδο.
Περιληπτικά: Κατάργηση όλων των κομμάτων. Ίδρυση των κοινών και συγκρότηση εκάστου κοινού από μικρή αριθμητική βάση ενηλίκων Ελλήνων πολιτών. Κάθε πολίτης επιλέγει ελεύθερα το κοινό στο οποίο θα ανήκει. Περιοδική εκλογή εκπροσώπου εκάστου κοινού. Η εκλογή εκπροσώπου δεν γίνεται ταυτόχρονα σε όλα τα κοινά, αλλά υπάρχει ομοιογενής διασπορά στον χρόνο. Κάθε εκλεγμένος εκπρόσωπος αναφέρεται συνεχώς και ελέγχεται μέχρι αντικαταστάσεως καθ’ οιανδήποτε στιγμή από τα μέλη του κοινού του. Κάθε κοινό αυτορυθμίζεται ως προς τον τρόπο λειτουργίας του πλην του τρόπου εκλογής εκπροσώπου. Οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι συγκροτούν το ενδιάμεσο σώμα της Συγκλήτου. Από τη Σύγκλητο εκλέγεται το Βουλευτικό Σώμα και ο Κυβερνήτης/Πρωθυπουργός της χώρας. Η Σύγκλητος έχει τις δυνατότητες: (α) προσφυγής σε δημοψήφισμα από το λαό (β) ελέγχου μέχρι καθαιρέσεως του Κυβερνήτη, (γ) λήψης απόφασης επί οποιουδήποτε θέματος της ζητηθεί από το Βουλευτικό Σώμα, τον Κυβερνήτη ή τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Κάθε μέλος του Βουλευτικού Σώματος εντάσσεται ελεύθερα και όπως αυτό προκρίνει σε έναν τομέα, σε μια Γραμματεία (πχ. Υγείας, Παιδείας κλπ., η οποία και είναι αρμόδια για την επίλυση των ζητημάτων και την κατάρτιση νομοσχεδίων για τον τομέα αυτό. Η υπερψήφιση ενός νομοσχεδίου από την ολομέλεια του Βουλευτικού Σώματος το καθιστά νόμο του κράτους. Ο Κυβερνήτης συντονίζει τη λειτουργία των Γραμματειών, λαμβάνει αποφάσεις σε επείγουσες καταστάσεις για τη χώρα και έχει δυνατότητες ελέγχου των προσώπων στις νευραλγικές θέσεις του κράτους.
Το ανωτέρω σύστημα σε συνδυασμό και με άλλες παράλληλες μεταρρυθμίσεις (πχ. εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας από τον λαό, δημοψηφίσματα μετά από πρόταση ενός αριθμού πολιτών κλπ. θα επιτρέψει την εδραίωση μιας πιο ουσιαστικής δημοκρατίας. Σχηματικά: Αναλυτικότερα: 1. Πλήρης και άμεση κατάργηση όλων των κομμάτων. 2. Συγκρότηση εκάστου κοινού από μικρή αριθμητική βάση ενηλίκων Ελλήνων. Εγώ θα προτιμούσα μια όσο το δυνατόν μικρότερη βάση (πχ. εκατό ανθρώπων), για τις ανάγκες όμως απλοποίησης του παρόντος αρχικού κειμένου ας δεχτούμε την αριθμητική βάση των πεντακοσίων πολιτών, ως τη βάση συγκρότησης εκάστου κοινού. 3. Ο μικρός αριθμός της βάσης καταρχάς θα αποτρέψει ή τουλάχιστον θα αποδυναμώσει πολύ τη δυνατότητα σχεδιασμένης παρείσφρησης στον λαό αλλότριων του γένους συμφερόντων. Από την άλλη, η μικρή βάση θα επιτρέψει την ύπαρξη ενός ανθρωπίνων διαστάσεων πλαισίου ένταξης και δραστηριοποίησης προσώπων, δυνατότητα κοινωνίας και συνοχής, αλλά και δρόμους ουσιαστικής μετοχής στην διακυβέρνησης της χώρας σε όποιον το επιθυμεί. 4. Στα κοινά θα μπορούν να συμμετέχουν όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως αν διαβιούν ή όχι στην Ελλάδα. Οι διαβιούντες στην Ελλάδα θα μετέχουν υποχρεωτικά, οι εκτός Ελλάδος μόνο εάν το επιθυμούν. Και πάλι όμως η υποχρεωτική μετοχή των εντός Ελλάδος τελεί υπό αίρεση. 5. Κάθε πολίτης θα ανήκει σε ένα κοινό και θα αποφασίζει ελεύθερα ποιο κοινό του προσιδιάζει και σε ποιο κοινό επιθυμεί να ενταχθεί ανεξαρτήτως του τόπου στον οποίο αυτός διαβιεί και ανεξαρτήτως της έδρας του κοινού. Αφού δηλώσει το κοινό θα αποτελεί επισήμως μέλος του. Φυσικά με επίσημες διαδικασίες θα μπορεί να απενταχθεί από ένα και ενταχθεί σε κάποιο άλλο και φυσικά θα υπάρχουν διαδικασίες που θα επιτρέπουν στα μέλη ενός κοινού να αποδεχτούν ή όχι ένα νέο μέλος. 6. Η ελευθερία επιλογής κοινού από τον πολίτη είναι κρίσιμο σημείο και αποτελεί θεμέλιο της συνοχής εκάστου κοινού και ενεργούς συμμετοχής των μελών του. Ο συνδυασμός δε της ελεύθερης επιλογής κοινού με τη δυνατότητα της ουσιαστικής, αμέσου και συνεχούς μετοχής στη διακυβέρνηση θα κινητοποιήσει τα πρόσωπα και θα ισχυροποιήσει τον θεσμό.
7. Όσοι δεν έχουν κάποια προτίμηση επιλογής κοινού θα εντάσσονται επισήμως από το κράτος με κριτήριο τον τόπο διαμονής τους είτε σε κάποιο ήδη προϋπάρχον και λειτουργούν κοινό (μέχρι ενός μικρού ποσοστού των μελών του πχ. 10%), είτε σε επί τούτου νεοσχηματιζόμενα από το κράτος κοινά. Σε κάθε περίπτωση όμως θα διασφαλίζεται ότι η αριθμητική βάση όλων των κοινών θα παραμένει η ίδια (πχ. πεντακόσιοι πολίτες), με τις ελάχιστες τυχών αποκλίσεις (πχ. 1% ή 2%) για καθαρά λειτουργικούς λόγους (αποβιώσεις πολιτών, μεσοδιαστήματα μετεντάξεων κλ). Η κοινή αριθμητική βάση θα προστατεύει την ισοδυναμία των κοινών μεταξύ τους. 8. Τα κοινά θα λειτουργούν αυτόνομα, με τον τρόπο που αυτά θα προκρίνουν και θα υπάρχει πλήρης αυτορρύθμισή τους. Το κράτος θα διασφαλίσει θεσμικά μονάχα τους όρους λειτουργίας των αρχικών ιδρυτικών συνελεύσεων εκάστου κοινού, καθώς και την ασφάλεια και μυστικότητα της εκλογής του εκπροσώπου εκάστου κοινού. Πέραν τούτων το κάθε κοινό καλείται να αυτοθεσμισθεί κατά το δοκούν στα πλαίσια πάντα της νομιμότητας και του δικαίου. Είναι αυτονόητο ότι στη λειτουργία όλων των συνάξεων ακόμα και των ιδρυτικών θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν οι σύγχρονες τεχνολογικές δυνατότητες συμμετοχής και επικοινωνίας με την προφανή θεσμική διασφάλιση του αδιάβλητου της διαδικασίας. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας των συνάξεων θα ισχύσει και για τα πολιτικά σώματα των επόμενων βαθμίδων που θα περιγράψομε παρακάτω. 9. Βασική υποχρέωση εκάστου κοινού θα είναι η θεσμικά κατοχυρωμένη περιοδική εκλογή (πχ. ανά έτος ή διετία) ενός εκπροσώπου του κοινού. Ο εκπρόσωπος αυτός αυτόματα με την εκλογή του θα εντάσσεται επισήμως σε ένα νέο πολιτικό σώμα δευτέρας βαθμίδας, το οποίο ας το ονομάσομε Σύγκλητο.
10. Η εκλογή των εκπροσώπων δεν θα πρέπει να γίνεται ταυτόχρονα σε όλα τα κοινά, αλλά θα πρέπει να υπάρξει διασπορά και, ει δυνατόν, ισοκατανομή των εκλογικών διαδικασιών μέσα στο χρόνο. Έτσι αφενός μεν θα διασφαλιστεί η αδιάκοπη και εύρυθμη λειτουργία όλων των πολιτικών σωμάτων/οργάνων που θα συγκροτούνται από τους εκπροσώπους, αφετέρου δε θα προστατευθεί ο λαός (στο μέτρο του δυνατού) από πιθανές στοχευμένες, βραχυχρόνιες δράσεις αλλότριων κέντρων και μεμονωμένων συμφερόντων για το επηρεασμό των συνειδήσεων των πολιτών. 11. Ο εκλεγμένος εκπρόσωπος θα εκφράζει τις απόψεις της πλειοψηφίας των μελών του κοινού του και θα υπάρχει συνεχής ανάδραση των μελών με τον εκπρόσωπό τους. Εάν υπάρξει είτε δυσαρμονία μεταξύ της απόψεως του κοινού και της απόψεως του εκπροσώπου του, είτε διαφωνία των μελών με τις δράσεις και τη συμπεριφορά του εκπροσώπου τους, αυτός θα ανακαλείτε άμεσα και θα αντικαθίσταται από άλλον. Όλοι οι τρόποι και οι λειτουργίες διαμόρφωσης άποψης, επικοινωνίας, ανάδρασης, ελέγχου και τυχών αντικατάστασης επαφίενται στην αυτοθέσμιση και αυτορρύθμιση εκάστου κοινού. 12. Η Σύγκλητος είναι ένα ενδιάμεσο, δευτεροβάθμιο σώμα με λίγες μόνο, αλλά σημαντικές αρμοδιότητες. Οι λειτουργίες της Συγκλήτου θα είναι οι εξής: [1] Η περιοδική (πχ. ανά έτος ή διετία) και ταυτόχρονη εκλογή του Κυβερνήτου/Πρωθυπουργού και Αναπληρωτή Κυβερνήτου της χώρας. Η ψηφοφορία θα είναι μυστική και θα μετέχουν όλα τα μέλη της Συγκλήτου τη δεδομένη χρονική στιγμή των εκλογών. Οι υποψήφιοι θα πρέπει να είναι μέλη της Συγκλήτου και ο πλειοψηφών θα καθίσταται αυτοδικαίως Κυβερνήτης, ενώ ο δεύτερος σε ψήφους Αναπληρωτής Κυβερνήτης. Θα υπάρχει η πρόβλεψη για εκλογή προτεινόμενου πολίτη μη μέλους της Συγκλήτου μονάχα σε έκτακτες περιπτώσεις, και με την ευρύτατη πλειοψηφία των επτά δεκάτων των μελών της Συγκλήτου σε φανερή ψηφοφορία. Με την αυτή πλειοψηφία και επίσης με φανερή ψηφοφορία θα έχει το δικαίωμα η Σύγκλητος να καθαιρεί έναν Κυβερνήτη. [2] Από τα μέλη της Συγκλήτου θα προκύπτουν και τα μέλη του επόμενου, πολύ σημαντικού τριτοβάθμιου πολιτικού σώματος, αυτού του Βουλευτικού Σώματος (ΒΣ). Το 20% των μελών του ΒΣ θα προκύπτει με ψηφοφορία μεταξύ των μελών της Συγκλήτου ενώ το υπόλοιπο 80% με κλήρωση μεταξύ των μελών της Συγκλήτου. Η εκλογή με ψηφοφορία θα επιτρέπει σε άξια και εγνωσμένης αξίας μέλη να συνεχίσουν το έργο τους στο ΒΣ, ενώ η κλήρωση θα επιτρέπει τη συνεχή ανανέωση και αποδυνάμωση των εξωθεσμικών επιρροών. [3] Η Σύγκλητος έχει τη δυνατότητα να προκηρύσσει δημοψήφισμα από το λαό αναφορικά με οποιοδήποτε θέμα, αρκεί να συμφωνήσει το 30% των μελών της Συγκλήτου. [4] Η Σύγκλητος οφείλει να συνεδριάσει και να αποφασίσει με πλειοψηφία για οποιοδήποτε θέμα όταν αυτό της ζητηθεί από: (α) τον Κυβερνήτη, (β) τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και (γ) το 30% των μελών του ΒΣ. 13. Τα μέλη της Συγκλήτου που επελέγησαν συγκροτούν το πολύ σημαντικό Βουλευτικό Σώμα (ΒΣ). Η διάρθρωση και η λειτουργία του θα είναι ως εξής: [1] Για να είναι λειτουργικό, ο αριθμός των μελών του ΒΣ θα πρέπει να είναι σχετικά μικρός (200 – 400 μέλη). Για απλοποίηση ας δεχτούμε τον αριθμό των διακοσίων μελών. [2] Για κάθε τομέα της δημόσιας ζωής θα συγκροτηθεί από τα μέλη του ΒΣ μια Γραμματεία (πχ. Γραμματεία Υγείας, Γραμματεία Άμυνας, Γραμματεία Παιδείας, Γραμματεία Δημόσιας Τάξης κλ). [3] Κάθε μέλος του ΒΣ θα εντάσσεται σε μια από τις Γραμματείες ελεύθερα, όπου αυτό νομίζει ότι γνωρίζει το αντικείμενο και μπορεί να προσφέρει ουσιαστικό έργο. Το κάθε μέλος του ΒΣ θα εντάσσεται σε όποια Γραμματεία επιθυμεί, ανεξάρτητα από τον αριθμό των ήδη υπαρχόντων μελών σ’ αυτήν. Σε μια Γραμματεία μπορεί να υπάρχουν δέκα μέλη, ενώ σε μιάν άλλη πενήντα. Έτσι όμως όλα τα μέλη θα γνωρίζουν το αντικείμενο του τομέα τους και θα μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά. [4] Η θητεία κάθε μέλους σε μια Γραμματεία θα είναι μονοετής. [5] Ανά έτος τα μέλη μιας Γραμματείας θα συγκροτούνται σε σώμα εκλέγοντας το Γενικό Γραμματέα (ΓΓ) του αντίστοιχου τομέα. Αυτός: (α) θα είναι υπεύθυνος για το συντονισμό της Γραμματείας του και (β) θα συμμετέχει στο Συμβούλιο των Γενικών Γραμματέων. [6] Τα μέλη μιας Γραμματείας θα είναι υπεύθυνα για την επίλυση των προβλημάτων του τομέα τους και για τη νομοθέτηση κάθε σχετικού με τον τομέα αυτό. [7] Τα νομοσχέδια τα οποία θα εγκρίνονται από την πλειοψηφία των μελών κάθε Γραμματείας, θα εγκρίνονται με πλειοψηφία από το Συμβούλιο των Γενικών Γραμματέων και θα κατατίθενται στην ολομέλεια του ΒΣ για ψήφιση. Η υπερψήφιση ενός νομοσχεδίου από την πλειοψηφία των μελών του ΒΣ θα το καθιστά Νόμο του Κράτους.
14. Οι αρμοδιότητες του Κυβερνήτου της χώρας θα είναι: [1] Η λήψη αποφάσεων σε επείγουσες για τη χώρα καταστάσεις. [2] Η διεθνής εκπροσώπηση της χώρας. [3] Η σύγκλιση και προεδρία του Συμβουλίου των Γενικών Γραμματέων. [4] Η σύγκλιση της ολομέλειας της Συγκλήτου, για οποιοδήποτε θέμα αυτός προκρίνει. [5] Ο συντονισμός και εύρυθμη λειτουργία των Γραμματειών και της κυβέρνησης με ανάλογες αρμοδιότητες και δυνατότητες που θα του δοθούν. [6] Η επικύρωση της ανάληψης καθηκόντων από τα αντίστοιχα προτεινόμενα πρόσωπα σε όλες τις νευραλγικές για το κράτος θέσεις (Γενικοί Γραμματείς, αρχηγοί Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας κλ.) με δυνατότητα άρνησης επικύρωσης ή και καθαίρεσης προσώπου μέχρι τρεις φορές για κάθε θέση. 15. Ο τρόπος για την εφαρμογή ενός τέτοιου σχεδίου είναι η ίδρυση μιας παράταξης που μοναδικούς σκοπούς θα έχει: (α) την εκλογή της σε κυβέρνηση με τις τρέχουσες διαδικασίες, (β) την ψήφιση του νόμου για τη θεσμοθέτηση και ενεργοποίηση των κοινών και (γ) τη διακυβέρνηση της χώρας κατά το μεταβατικό στάδιο μηνών μέχρι της εφαρμογής του νέου συστήματος. Κατόπιν και αφού παραδώσει την εξουσία θα αυτοδιαλυθεί όπως όλα τα κόμματα.
Εν κατακλείδι: Το παραπάνω σχέδιο, το οποίο περιγράφηκε σε αδρές γραμμές ή οποιοδήποτε άλλο σχέδιο ενεργοποίησης των κοινών σε πολιτικό επίπεδο προκριθεί, θα επιτρέψει την απαλλαγή της χώρας από την παθογένεια της κομματικοκρατίας και στο μέτρου του δυνατού τη χειραγώγηση της χώρας από αλλότρια συμφέροντα και στοχεύσεις. Επίσης θα επιτρέψει την ανάδειξη του προσώπου και την ουσιαστική και συνεχή συμμετοχή του λαού στη λήψη αποφάσεων που τον αφορούν. Θα λειτουργήσουν θεσμοί ανάδρασης, ενώ θα υπάρξουν πόλοι εξισορρόπησης της εξουσίας. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η εδραίωση του θεσμού των κοινών σε πολιτικό επίπεδο θα επιτρέψει περαιτέρω πολυποίκιλες δράσεις των κοινών και σε άλλα επίπεδα (κοινωνικό, οικονομικό, διεθνές κλπ. όμως μια τέτοια προσέγγιση είναι εκτός των σκοπών του παρόντος άρθρου. Η σωστή εφαρμογή κάθε συστήματος προϋποθέτει αρετή, η οποία είναι ζητούμενο. Ευελπιστώ όμως, ότι η ελευθερία που παρέχει ένα τέτοιο σύστημα και η δυνατότητα ουσιαστικού ελέγχου της διακυβέρνησης από το λαό, θα αποτελέσουν ισχυρά κίνητρα για το λαό, ούτως ώστε να προσλάβει το σύστημα και να το αγαπήσει ως δικό του και να το προστατεύσει με την αρετή του. Ο συνδυασμός δε και με άλλες παράλληλες μεταρρυθμίσεις (πχ. εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας από τον λαό, δημοψηφίσματα μετά από πρόταση ενός αριθμού πολιτών, δυνατότητες ηλεκτρονικής ανάδρασης των πολιτών σε αποφάσεις των πολιτικών σωμάτων κλ) θα επιτρέψει την εδραίωση μιας πιο ουσιαστικής δημοκρατίας.
Οψόμεθα. Όπως και να έχουν τα πράγματα, ο διάλογος είναι ανοικτός.
