Τεχνική εκπαίδευση
Η Ελλάδα, όταν με τη βοήθεια του Θεού εξήλθε από τους καπνούς και τα ερείπια του φοβερού αγώνα του 1821 και άρχισε να οργανώνεται σε έννομη Πολιτεία, μεταξύ των άλλων προβλημάτων τα οποία έπρεπε να λύσει, ήταν και το εκπαιδευτικό.
Λόγω της διάρκειας του αγώνα οι λίγες σχολές, οι οποίες λειτουργούσαν υπό τη σκέπη της Εκκλησίας, είχαν κλείσει. Οι μαθητές συμμετείχαν κι αυτοί κατά τρόπο συγκινητικό στον ιερό αγώνα. Άκουσαν την προτροπή: ΄΄και συ, ω νεότης, θραύσον τον κάλαμον και γίνου στρατιώτις΄΄.
Και πράγματι, νέοι, έφηβοι και παιδιά, τα οποία δεν είχαν ακόμη μάθει την αλφαβήτα, άφησαν τα θρανία, έσπευσαν στα πεδία των μαχών, και ένωσαν το αίμα τους με το αίμα των μεγαλυτέρων τους, αδελφών και πατέρων, και πότισαν το δέντρο της ελευθερίας, υπό τη σκιά του οποίου εμείς σήμερα ζούμε και αναπνέουμε. Απόδειξη της προσφοράς των νέων στον υπέρ πάντων αγώνα, είναι η θυσία των Ιερολοχιτών, στο Δραγατσάνι.
Μετά τη νικηφόρο έκβαση της Επανάστασης, οι νέοι που απέμειναν από τα δεινά του πολέμου έπρεπε να επιστρέψουν στα θρανία. Έπρεπε να εκπαιδευθούν. Αλλά πώς; Ποια εκπαιδευτική οδό έπρεπε να βαδίσει το Έθνος; Να αναστηθεί το αρχαίο κλέος της Ελλάδας είπαν οι ΄΄λογάδες΄΄ που κατέφθασαν από το εξωτερικό, με το τέλος του πολέμου. Να ανοιχθούν και πάλι τα βιβλία των αρχαίων προγόνων μας. Όμηρος, Ησίοδος, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης, Πλάτων, Αριστοτέλης και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς, να, οι άριστοι δάσκαλοι και πνευματικοί καθοδηγητές του νεότερου ελληνισμού. Με αυτούς, έλεγαν, θα αναστηθεί η αρχαία δόξα της Πατρίδας. Θα επιτευχθεί η εθνική αναγέννηση. Αυτά είπαν και υποστήριξαν οι θαυμαστές της, διά των κλασικών γραμμάτων, ευρωπαϊκής αναγέννησης, την οποία ήθελαν να φέρουν και στην Ελλάδα! Και η γνώμη των ΄΄λογάδων΄΄ επικράτησε! Η κλασική παιδεία, ιδού το εκπαιδευτικό ιδεώδες, κατά το οποίο έπρεπε να εκπαιδευθούν οι νεότερες γενιές των Ελλήνων.
Τι; Θα πει κάποιος. Είστε εναντίον της κλασικής παιδείας; Περιφρονείτε τους προγονικούς θησαυρούς;
Όχι, κύριοι. Δεν περιφρονούμε τους κλασικούς συγγραφείς, των οποίων τα κείμενα, αριστουργήματα λόγων, μελετώνται από τους σπουδαστές ξένων εθνών, οι οποίοι, σημειωτέο, γνωρίζουν περισσότερα από τους Έλληνες σπουδαστές. Δεν περιφρονούμε την κλασική παιδεία. Την θεωρούμε ως έναν παράγοντα μόρφωσης της νεότητας.
Αλλά από το σημείο αυτό, μέχρι του να λέμε και να διακηρύττουμε, ότι μόνο μέσω της κλασικής παιδείας είναι δυνατό να αναγεννηθεί και να σωθεί το ελληνικό Έθνος, υπάρχει τεράστια απόσταση.
Η Ελλάδα για να σωθεί έχει ανάγκη πολύ περισσότερα πράγματα από τους στίχους του Όμηρου, τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και τη ρητορική του Δημοσθένη. Η Ελλάδα έχει ανάγκη του ΕΝΟΣ! Το δε ΕΝΑ είναι η χριστιανική διδασκαλία, είναι ο Χριστός, ο μοναδικός και απαράμιλλος. Παιδαγωγός κάθε ανθρώπινης ψυχής, ιδίως δε της ψυχής του νέου.
Η θεωρία της μόρφωσης των ελληνοπαίδων μόνο μέσω της κλασικής παιδείας επικράτησε. Τα πρώτα Γυμνάσια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους υπήρξαν κλασικού τύπου. Κυριαρχούσαν σ’ αυτά οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς. Διδασκόταν ακόμα και η μυθολογία των αρχαίων θεών. Τα άλλα μαθήματα και ιδίως τα θρησκευτικά αναστέναζαν λόγω ΄΄ελλειψης΄΄ επαρκούς χώρου στο πρόγραμμα των μαθημάτων. Αλλά την έλλειψη αυτή αναπλήρωναν οι σεβάσμιες φυσιογνωμίες σοφών και εμπνευσμένων δασκάλων του Γένους, όπως του Βάμβα, του Γενναδίου και του Αντωνιάδου, οι οποίοι διεύθυναν τα πρώτα Γυμνάσια της Ελλάδος. Ήταν δε τα πρώτα Γυμνάσια ελάχιστα. Ένα στη Σύρο, ένα στο Ναύπλιο, ένα στην Πάτρα, ένα στον Πειραιά και ένα ή δύο στην Αθήνα.
Αλλά αλλοίμονο! Τα λίγα κλασικά Γυμνάσια έγιναν πολλά. Μέσα σε έναν αιώνα ελεύθερου εθνικού βίου τα Γυμνάσια αυτά ξεπέρασαν τα 200. Ο νομός π.χ. των Κυκλάδων, ό οποίος είχε μέχρι τότε ένα μόνο, έχει τώρα γύρω στα 10. Η Κρήτη από ένα ή δύο έχει πλέον περισσότερα από 30. Και μικρά χωριά, χάρη στην υποστήριξη ισχυρών πολιτικών, απέκτησαν Γυμνάσια.
Να μάθουν τα παιδιά γράμματα! Αυτό ήταν το σύνθημα. Αλλά ποια, παρακαλώ, γράμματα; Ύστερα από οκταετή ή εξαετή φοίτηση στα Γυμνάσια, τι αποκόμιζαν τα παιδιά της Ελλάδας; Οι περισσότεροι από τους απόφοιτους δεν μπορούσαν να διαβάζουν με ευχέρεια και να κατανοούν ένα αρχαίο κείμενο, να συντάσσουν μια έκθεση ιδεών, να γράφουν μια επιστολή ή μια αίτηση ή να μιλούν επιτέλους σωστά την ελληνική γλώσσα. Να μορφώνονταν τουλάχιστον ηθικά από τα σχολεία. Αλλά για την ηθική μόρφωση των νέων μικρός ό λόγος.
Τα παιδιά, κατά την επιθυμία των γονιών τους εγγράφονταν στα Γυμνάσια όχι με σκοπό την ηθική διάπλαση αλλά για να αποκτήσουν ένα «χαρτί» και να «ζήσουν».
Το χαρτί-εισιτήριο στον δημόσιο προϋπολογισμό!
Και επειδή ο δημόσιος προϋπολογισμός της Ελλάδας είναι αδύνατο να περιλαμβάνει όλους τους αποφοίτους των Γυμνασίων και των ανώτατων θεωρητικών σχολών δημιουργήθηκε, όπως ήταν επόμενο, ολόκληρη στρατιά αδιόριστων νέων οι οποίοι, λόγω της μονομερούς κλασικής μόρφωσής τους, είναι ανίκανοι αλλά και απρόθυμοι να εξασκήσουν πρακτικό επάγγελμα.
Και το γράφουμε αυτό, διότι στο βάθος της διάνοιάς τους, όπως αυτή μορφώθηκε στα σχολεία, έχει ριζωθεί η ιδέα ότι οι χειρωνακτικές εργασίες δεν περιποιούν τιμή για έναν μορφωμένο νέο. Το χαρτί, το οποίο κρατά στα χέρια του, του έχει δημιουργήσει τέτοιον εγωισμό ώστε από την υψηλή φανταστική του θέση τους εργαζόμενους, χειρονακτικά, ως κατώτερα όντα. Πίνει ο κύριος αυτός το γάλα του καθημερινά, αλλά να βοσκήσει πρόβατα και αγελάδες δεν καταδέχεται. Τρώει ο κύριος αυτός τα Χριστούγεννα το νοστιμότατο γουρούνι, αλλά μην του πείτε να φροντίσει το γουρούνι ούτε μια μέρα. Τρώει τα λαχανικά αλλά τον κήπο δεν θέλει να καλλιεργήσει. Τρώει το ψωμί αλλά το άροτρο και το δρεπάνι δεν τα αγγίζει. Αυτού του είδους οι εργασίες είναι για τον αγράμματο πατέρα, για τη μητέρα, για την αδελφή, για την γιαγιά, για τον παππού και για όσους τέλος δεν έμαθαν γράμματα, οι οποίοι πρέπει, κατ’ αυτόν τον κύριο, να κοπιάζουν, να τους ψήνει ο ήλιος, να τους περονιάζει το κρύο, να υφίστανται όλες τις ταλαιπωρίες της αγροτικής και της χειρωνακτικής ζωής για να του ετοιμάζουν πλούσιο τραπέζι και να κάθεται και να τρώει ο αφέντης. Βλέπετε, αυτός έμαθε γράμματα και δεν επιτρέπεται να λερώνει τα χέρια του με εργασίες κατώτερου είδους!
Αυτή τη νοσηρή νοοτροπία της σπουδάζουσας νεολαίας, θέλοντας να χτυπήσει αρχηγός ολοκληρωτικού κράτους, είχε διατάξει, οι σπουδαστές των θεωρητικών σχολών κατά τους θερινούς μήνες των διακοπών και επί ένα χρονικό διάστημα μετά τη λήψη του διπλώματος να εργάζονται υποχρεωτικά στα κολχόζ, για να επέρχεται έτσι συναδέλφωση των μορφωμένων με τους εργαζόμενους χειρονακτικά. Και πρόκειται, παρακαλώ, περί άθεου αρχηγού, ο οποίος όμως ως προς το θέμα της εργασίας είναι επηρεασμένος από τη χριστιανική διδασκαλία, ενώ εδώ στην Ελλάδα, η οποία καυχιέται ότι είναι χώρα χριστιανική, ο λαός εξακολουθεί να έχει την προκατάληψη των ειδωλολατρών προγόνων μας, οι οποίοι έκαναν διάκριση μεταξύ υψηλών θεωρητικών ενασχολήσεων και χειρονακτικών εργασιών. Οι θεωρητικές ενασχολήσεις ήταν των ελεύθερων πολιτών ενώ οι χειρωνακτικές εργασίες, θεωρούμενες ως βάναυσες, ήταν μόνο των δούλων. Οι δούλοι έσκαβαν τους αγρούς, έβοσκαν τα ποίμνια, εργάζονταν στα μεταλλεία, μετέφεραν ως υποζύγια τα βάρη, τους ογκόλιθους εκείνους με τους οποίους και έκτιζαν τα μέγαρα των ευγενών, και τα διάφορα μνημεία του «πολιτισμού». Οι δε ευγενείς, οι ελεύθεροι πολίτες, οι αναπνέοντες τον δημοκρατικό αέρα της πόλης, ασχολούνταν με φιλοσοφία και πολιτική. Και αργόσχολοι όντες, ζούσαν την πλέον πολυτελή και διεφθαρμένη ζωή, απολαμβάνοντας τους κόπους των ταλαίπωρων δούλων, τους οποίους ούτε καν ανθρώπους θεωρούσαν. Ο ίδιος ο Αριστοτέλης κήρυττε ότι η φύση δημιουργεί δύο ειδών ανθρώπους, τους ελεύθερους και τους δούλους!
Η προκατάληψη των αρχαίων προγόνων μας ως προς το θέμα της εργασίας, εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα στη χώρα μας. Προκατάληψη που δεσπόζει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα. Γέμισε η χώρα μας από κλασικά Γυμνάσια και θεωρητικές σχολές. Και έλα εσύ να πεις στις στρατιές των ανέργων αποφοίτων Γυμνασίων και άλλων σχολών, τους οποίους δεν μπορεί να απορροφήσει ο δημόσιος οργανισμός, έλα να πεις ότι καλό είναι και γι’ αυτούς και για την οικογένεια και για την πατρίδα να στραφούν προς πρακτικά επαγγέλματα, για τα οποία υπάρχει μεγάλη ανάγκη. Ποιος θα σε ακούσει; Όχι μόνο δε θα σε ακούσει αλλά και θα σε αντιπαθήσει και θα σε βρίσει. Θεωρεί τον εαυτό του φοβερά αδικημένο και θύμα της κοινωνίας. Διότι αν η Ελληνική Πολιτεία είχε οργανώσει καλώς τα της Εκπαίδευσης, δεν θα δημιουργούνταν τέτοια κατάσταση. Δεν θα υπήρχαν άνεργοι νέοι.
Γράμματα! Γράμματα! Αυτή η φωνή υπενθυμίζει τη φωνή του Πτωχοπρόδρομου, ο οποίος εκπαιδεύτηκε μεν στην κλασική παιδεία, αλλά μη γνωρίζοντας καμία τέχνη έπεσε σε δυστυχία και καταριόταν την μέρα που γράφτηκε στο σχολείο.
Ορθά κρίνοντας την αθλιότητα του εκπαιδευτικού μας συστήματος, ο κ. Ευστάθιος Σταθόπουλος, διευθυντής της Εκκλησιαστικής Σχολής Αγίας Αναστασίας Θεσσαλονίκης, γράφει σε πύρινο άρθρο, στο περιοδικό ΄΄Εγερτήριο΄΄(11/1966) τα εξής; «Γράμματα! Γράμματα! Αν όλοι και όλες θέλουμε τα γράμματα ως επάγγελμα μόνο για να καθόμαστε και να καλοπερνάμε, τότε ποιοι και ποιες θα εργασθούν για να μας μισθοδοτούν και να μας τρέφουν; Μήπως περάσαμε τους άλλους και τις άλλες για ανόητους, για δούλους και υποζύγια; Ή μήπως θα κατέβουν από τους Ουρανούς οι άγγελοι και οι πνευματικές δυνάμεις να δουλεύουν για μας;».
Υπερτιμήθηκαν τα γράμματα στην Ελλάδα. Και ποια γράμματα! Κολυβογράμματα. Υποτιμήθηκαν δε η γεωργία, οι τέχνες και γενικά τα χειρωνακτικά επαγγέλματα. Και η Ελλάδα πληρώνει ήδη ακριβά τις συνέπειες της εσφαλμένης αντίληψης για την εργασία. Επείγουσα ανάγκη να αναθεωρηθεί όλο το πρόγραμμα της εκπαίδευσης της νέας γενιάς. Η Ελλάδα δεν έχει ανάγκη από τους δήθεν μορφωμένους νέους, αργόσχολους, καφενόβιους, οι οποίοι ζητούν να εξασφαλίσουν με όλα τα μέσα έναν εύκολο τρόπο ζωής και να ζήσουν την ΄΄ντόλτσε βίτα΄΄ σε βάρος του κοινωνικού συνόλου. Η Ελλάδα έχει ανάγκη από νέους οι οποίοι εκτός από την ακαδημαϊκή και ηθική μόρφωσή τους, να γνωρίζουν απαραίτητα μία τέχνη.
Αλλά για να στραφεί η ελληνική νεότητας προς τις τέχνες και τα πρακτικά επαγγέλματα, πρέπει να εκριζωθεί από το νου των Ελλήνων η προκατάληψη κατά της χειρωνακτικής εργασίας. Πρέπει και πάλι να εξυψωθεί στη συνείδηση όλων η εργασία την οποία κάνουν οι γεωργοί, οι βοσκοί, οι ξυλουργοί, οι κτίστες, οι ναυτικοί και γενικά όλοι αυτοί που επεξεργάζονται τις φυσικές πρώτες ύλες. Είναι ανάγκη να γίνει ευρύτερη διαφώτιση, ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο. Είναι ανάγκη οι άμβωνες των ναών να κηρύξουν από την αρχή με ζωηρή έκφραση, τη χριστιανική διδασκαλία για την εργασία, την οποία δυστυχώς έχει ξεχάσει ο λαός μας. Διότι όλοι ομολογούν το ιστορικό δίδαγμα, ότι ο Χριστιανισμός ήταν εκείνος ο οποίος εξύψωσε και εξαγίασε την εργασία των ταπεινών ανθρώπων.
Ο ίδιος ο Ιδρυτής της Αγίας θρησκείας μας, ο Κύριος Ημών Ιησούς Χριστός, γεννήθηκε φτωχός, μέσα σε ένα περιβάλλον ανθρώπων, οι οποίοι δούλευαν με τα χέρια τους και έτρωγαν με τον ιδρώτα του προσώπου τους το ψωμί. Δε φοίτησε σε σχολές όπου φοιτούσαν τα παιδιά των πλούσιων. Τρία βιβλία ήταν ανοικτά ενώπιον του Χριστού. Η Γραφή, η φύση και η ζωή. Επικοινωνούσε με τον Πατέρα. Εμπνεόταν από ΄΄πάνω΄΄. Και ΄΄προέκοπτε Σοφία΄΄. Αλλά ενώ ο Χριστός δεν φοίτησε σε σχολές ανθρώπων φοίτησε όμως για μια 20ετία σε άλλου είδους σχολείο. Στο εργαστήρι του μαραγκού Ιωσήφ, του μνηστήρα της Παρθένου. Εκεί, στο εργαστήριο, ο Ιησούς πέρασε την εφηβική και νεανική του ζωή. Βοηθούσε τον Ιωσήφ στις χειρωνακτικές εργασίες. Ο Χριστός υπήρξε ο πρώτος εργάτης της Χριστιανοσύνης. Όπως λέει νεότερος συγγραφέας της ζωής του Χριστού, κάποιος ευλαβής επίσκοπος παρακαλούσε τον Θεό να του φανερώσει τι έκανε ο Χριστός πριν τον δημόσιο βίο Του. Ο Θεός άκουσε την προσευχή και ο επίσκοπος είδε αποκαλυπτικό όνειρο. Είδε ότι έβλεπε έναν ξυλουργό να εργάζεται και κοντά του ένα μικρό παιδί να τον βοηθάει. Και σε μια στιγμή, μια παρθένος, ντυμένη στα πράσινα, μπήκε στο εργαστήριο και κάλεσε τον ξυλουργό και τον μικρό να καθίσουν σε γεύμα, που είχε ετοιμάσει. Όλη τη σκηνή ο επίσκοπος την έβλεπε, σε όνειρο, κρυμμένος πίσω από την πόρτα. Γιατί στέκεται αυτός εκεί; Δεν θα έρθει να φάει μαζί μας; Ο επίσκοπος στο σημείο αυτό τρόμαξε και ξύπνησε.
Εργάτης ο ίδιος ο Κύριος, όταν βγήκε στον δημόσιο βίο, τίμησε την τάξη των εργατικών και των ταπεινών ανθρώπων. Ψαράδες υπήρξαν οι πρώτοι μαθητές Του. Και λαός που εργάζεται σε χειρωνακτικές εργασίες και ζει τη ζωή της έντιμης φτώχειας, αυτός ο λαός που περιφρονητικά ονόμαζαν οι εχθροί Του όχλο, άκουσε με ιδιαίτερη συγκίνηση τον Διδάσκαλο που δίδασκε όχι όπως οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι, αλλά με γλώσσα απλή, με εικόνες και παραδείγματα από τη ζωή των ταπεινών ανθρώπων.
Και όχι μόνο ο Χριστός, αλλά και ο Απόστολος Παύλος, με έργα και λόγια, δίδαξε την αξία της εργασίας. Το επάγγελμά του ήταν σκηνοποιός, τέχνη την οποία έμαθε στην Ταρσό, όταν ήταν νέος. Την τέχνη του σκηνοποιού εξακολούθησε και όταν έγινε ο κορυφαίος Απόστολος των Εθνών. Γι’ αυτό και έλεγε: «Αργυρίου ή χρυσίου ή ιματισμού ουδενός επεθύμησα. Αυτοί γινώσκετε ότι ταις χρείαις μου και τοις ούσι μετ’ εμού υπηρέτησαν αι χείραις αύται». Προς τους Χριστιανούς της Θεσσαλονίκης της οποίας οι κάτοικοι είχαν ροπή προς την τεμπελιά, βροντοφώναξε το αιώνιου κύρους εργατικό αξίωμα, αξίωμα το οποίο, όπως πληροφορούμαστε, είναι γραμμένο στην προμετωπίδα του Κρεμλίνου: «Ει τις μη θέλει εργάζεσθαι, μηδέ εσθιέτω».
Οι μεγάλοι Πατέρες και διδάσκαλοι της Εκκλησίας μίλησαν και έγραψαν για το καθήκον της εργασίας, ως βασικό της ανθρώπινης ζωής. Η εργασία, είπαν, είναι μίμηση Θεού, κατά τον λόγο του Κυρίου: «Ο Πατήρ μου έως άρτι εργάζεται, καγώ εργάζομαι». Ο Μ. Βασίλειος λέει ότι και τα ευτελέστερα των έργων έχουν την αξία τους όταν γίνονται προς όφελος του πλησίον και προς δόξαν του Θεού.
Όλα όσα γίνονται για τον Θεό, τονίζει ο ιερός Πατέρας, δεν είναι μικρό, αλλά μέγα και πνευματικό, και των ουρανών άξιο. Ο χρυσός στη γλώσσα Ιωάννης πολλές φορές στις ομιλίες του, ενώ καυτηριάζει τη ζωή των αργόσχολων και των οκνηρών της αριστοκρατίας, εγκωμιάζει τη ζωή των εργατικών ανθρώπων του λαού. Τα Μοναστήρια τα οποία ίδρυσαν μεγάλοι Πατέρες της Εκκλησίας, υπήρξαν όχι μόνο αυτό συγκέντρωσης και προσευχής, αλλά και εργαστήρια. Τα παλιά και ένδοξα εκείνα μοναστήρια υπήρξαν κυψέλες εργατικότητας. Ενώ κατά τους σκοτεινούς αιώνες της βαρβαρότητας δίδαξαν την εργασία στους λαούς της Δύσης. Δίδαξαν στους λαούς ότι η εργασία δεν είναι κατάρα αλλά ευλογία.
Η Ελλάδα έχει ανάγκη Τεχνικών Σχολών
Ο έξοχος παιδαγωγός και φιλόσοφος Κων/νος Γεωργούλης σε άρθρο του στο εγκυκλοπαιδικό λεξικό του Ήλιου ομολογεί τη θλιβερή αλήθεια ότι η τεχνική εκπαίδευση στην Ελλάδα βρίσκεται στο χαμηλότατο στάδιο. Το παιδί που θέλει να μάθει μια τέχνη, πρέπει να βρει έναν μάστορα για να εκπαιδευτεί. Το τι υποφέρουν τα ταλαίπωρα παιδιά στα ιδιωτικά εργαστήρια, δεν περιγράφεται. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, τα παιδιά γίνονται αντικείμενα εκμετάλλευσης. Θα μπορούσαν μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα να μάθουν τα παιδιά τέχνη, αλλά τα αφεντικά τους, για να τα κρατήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο κοντά τους και να τα εκμεταλλεύονται δεν τους διδάσκουν τα λεγόμενα μυστικά της τέχνης. Γι’ αυτά πρέπει να πληρωθούν ιδιαιτέρως. Για δε την αμοιβή των μαθητών τι να πει κανείς; Υποσιτίζονται και γίνονται ερείπια όταν την ίδια ώρα οι σπουδαστές των Ανωτάτων Σχολών σιτίζονται δωρεάν στο Πρυτανείο και στις Φοιτητικές Λέσχες, καταλύοντας όλες τις νηστείες και πάλι, βρίζοντας και βλασφημώντας.
Ωραία κοινωνική δικαιοσύνη και Δημοκρατία στην Ελλάδα.
Το άθλιο αυτό καθεστώς της άνισης μεταχείρισης των παιδιών της Ελλάδας πρέπει να καταργηθεί. Το προβάδισμα πρέπει να δοθεί στην τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση. Το μεγάλο άνοιγμα μεταξύ κλασικής και τεχνικής εκπαίδευσης πρέπει να μειωθεί. Χωρίς να υποτιμηθεί η κλασική παιδεία πρέπει να περιοριστεί η υπερτροφική ανάπτυξή της. Αντί των πολλών σχολών Μέσης Εκπαίδευσης θα έφθαναν λίγα κλασικά Γυμνάσια, στα οποία, καλώς λειτουργούντα, με άριστους και εμπνευσμένους καθηγητές θα ήταν δυνατό να εκπαιδευθούν οι νέοι, όχι όλοι οι νέοι αλλά αυτοί που διακρίνονται για τις θεωρητικές κλίσεις και επιδόσεις τους. Τα υπόλοιπα σχολεία της Μέσης Εκπ/σης να κλείσουν. Και στη θέση τους να λειτουργήσουν Τεχνικές και Επαγγελματικές Σχολές ανάλογες τις συνθήκες ζωής κάθε τόπου. Να λειτουργήσουν σχολές γεωργικές, ξυλουργών, επιπλοποιών, οικοδόμων, ηλεκτρολόγων, υδραυλικών, αλιείας, ναυτικών, τυπογράφων, ραπτών, υποδηματοποιών, μαγείρων…Να είναι δε όλες οι σχολές εφοδιασμένες με όλα τα μέσα για πρακτική εξάσκηση στις διάφορες τέχνες και επαγγέλματα. Οι δε μαθητές να ζουν κοινοβιακά για την καλλιέργεια του συναισθήματος της αδελφότητας.
Το μεγαλειώδες αυτό πρόγραμμα της ανάπτυξης Τεχνικής Εκπαίδευσης προσκρούει βέβαια και σε άλλα εμπόδια αλλά κυρίως στην εξεύρεση προσώπων κατάλληλων για την εκπαίδευση. Έχουμε 40 χιλιάδες περίπου διδασκάλους και καθηγητές θεωρητικών μαθημάτων, αλλά πού δάσκαλοι και καθηγητές να αναλάβουν την εκπαίδευση των ελληνοπαίδων, και θεωρητικά και πρακτικά! Μας έφαγε ο βερμπαλισμός! Η πράξη εγκαταλείφθηκε. Η τέχνη κατέπεσε στη χώρα μας, μια χώρα η οποία είχε κάποτε τα σκήπτρα όχι μόνο στα γράμματα αλλά και στις τέχνες. Και επί Τουρκοκρατίας ακόμη οι Έλληνες διέπρεπαν και νικούσαν τους βάρβαρους. Περίφημες ήταν οι συντεχνίες τους. Έξοχα δείγμα τα της τέχνης τους, κεραμευτικής, γλυπτικής, ξυλογλυπτικής, υφαντουργικής, αρχιτεκτονικής σώζονται μέχρι σήμερα. Πριν καιρό, σε ανασκαφές οι οποίες γίνονταν στην περιφέρεια Χερσώνος της Ρωσίας ανακάλυψαν έξοχα έργα χειροτεχνίας ελληνικής προέλευσης. Παντού είχαν διάδοση τα έργα των ελλήνων τεχνιτών. Θεωρούνταν τα πρώτα. Πού σήμερα επιμέλεια και ζήλος; Πού βραβεία και άμιλλα για την πρόοδο; Μας νικούν κατά κράτος άλλοι λαοί, οι οποίοι τα πρώτα μαθήματα της τέχνης τα διδάχθηκαν στην Ελλάδα.
Ας ανθίσουν και πάλι στον τόπο μας οι τέχνες. Ας καλλιεργηθεί επιστημονικά η γη των πατέρων μας. Η ποτισμένη με αίμα και δάκρυα. Ας καλλιεργηθεί μέχρι τελευταίας σπιθαμής. Ας τινάξουν και οι βράχοι μας ρόδα. Ας γίνει άριστη εκμετάλλευση όλου του χερσαίου και ενάλιου πλούτου της Πατρίδας. Υπάρχει πολύς πλούτος ανεκμετάλλευτος. Ας το επαναλάβουμε: θα μπορούσε να ζήσει διπλάσιος πληθυσμός ευτυχισμένος, και τα παιδιά της Ελλάδας να μην τρώνε πικρό ψωμί στα ξένα.
Ο Χριστός, ο πρώτος εργάτης της Χριστιανοσύνης, Αυτός που αγίασε την εργασία στο εργαστήριο της Ναζαρέτ, θα ευλογήσει ασφαλώς κάθε προσπάθεια προς την κατεύθυνση της τεχνικής εκπαίδευσης των παιδιών της Ελλάδας.
