«Διδασκάλους ζητητέον τοις τέκνοις, οι και τοις βίοις εισίν αδιάβλητοι και τοις τρόποις ανεπίληπτοι και ταις εμπειρίας άριστοι. Πηγή γαρ και ρίζα καλοκαγαθίας το νομίμου τυχείν παιδείας» (Πλούταρχος)
Σχολεία και ινστιτούτα, φροντιστήρια και ξέναι γλώσσαι, τέχναι και επαγγέλματα αποτελούν το όνειρον και την φιλοδοξίαν των γονέων, τον πόθον και την αγωνίαν των παιδιών. Όλα αυτά, βεβαίως είναι συγκινητικά, διότι απαιτούν μόχθον και θυσίαν, και είναι επίσης απαραίτητα και βασικά διά την πρόοδον και την επιστήμην, διά την ευτυχίαν της κοινωνίας και τον πολιτισμόν της ανθρωπότητος. Πέραν όμως και υπεράνω από αυτά, ή μάλλον, σκοπός και τέρμα όλων αυτών πρέπει να είναι η εσωτερική καλλιέργεια του ανθρώπου, η ηθική διάπλασις και μόρφωσις του νέου μαθητού «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού». Διότι, κατά των Πλάτωνα, «ο άνθρωπος παιδείας μεν ορθής τυχών θειότατον και ημερώτατον, μη ικανώς δε ή μη καλώς τραφέν, αγριώτατον οπόσα φύει γη…». – Ποία είναι όμως η ορθή παιδεία; Ποία είναι η αληθής μόρφωσις; Ασφαλώς είναι εκείνη ο οποία έχει ως βάσιν αμετακίνητον την ψυχοσωματικήν ιδιότητα του ανθρώπου και ως σκοπόν την σύμμετρον και αρμονικήν ανάπτυξιν των δύο αυτών ιδιοτήτων. Κάθε μονόπλευρος θεώρησις, ή εσκεμμένη παραθεώρησις, οδηγεί εις διχασμόν της προσωπικότητος και καταλήγει εις διάσπασιν της ψυχοσωματικής υποστάσεως του ανθρώπου. Ορθή παιδεία είναι εκείνη η οποία αντιμετωπίζει και καλλιεργεί τον άνθρωπον ως ενιαίαν προσωπικότητα και προωθεί αυτόν εις τον τελικόν του προορισμόν.
Η αγωγή και η μόρφωσις είναι μόνον δια τον άνθρωπον. Τα ζώα δεν παιδαγωγούνται, ούτε μορφώνονται. Δεν εξελίσσονται και δεν μεταβάλλονται. Απλώς τιθασεύονται, δαμάζονται και ασκούνται. Διότι στερούνται λογικής και ελευθερίας. Δεν έχουν συνείδησιν και ψυχήν. Τα ζώα έχουν μόνον άλογα ένστικτα και τυφλάς βιολογικάς ορμάς, εις τας οποίας υποτάσσονται και πειθαρχούν στερεοτύπως, κατ’ αναπότρεπτον φυσικήν ανάγκην. Ο άνθρωπος όμως αποτελεί ελευθέραν ηθικήν προσωπικότητα και έχει ανάγκην αγωγής προς την τελειότητα. Αλλά, το έργον της αγωγής δεν είναι μηχανικόν, δεν αποτελεί κατασκευήν. Ο άνθρωπος, και μάλιστα το παιδί και ο νέος, δεν είναι αντικείμενον και αδρανές πράγμα, δεν είναι άψυχος και άβουλος μάζα, υποκειμένη αναγκαστικώς εις τους φυσικούς νόμους και δεχομένη παθητικώς την παιδαγωγικήν επέμβασιν, ούτε είναι ένα βάζο που το γεμίζομεν με ωραία και πολύτιμα ηδύποτα, με γνώσεις, δεξιότητας και ικανότητας… Αλλ’ είναι λογική προσωπικότης, ηθική οντότης, «εικόνα» του Δημιουργού Θεού… Συνεπώς, και η ευθύνη των φορέων της αγωγής, γονέων και διδασκάλων, είναι μεγάλη, διότι είναι Θεού «συνεργοί», το δε έργον των αποτελεί πλήρη μυσταγωγίαν και αληθή ιερουργίαν. Δεν υπάρχει ανωτέρα «τέχνη» και δυσκολότερον «επάγγελμα» από του γονέως και διδασκάλου. «Τέχνη τεχνών άνθρωπον άγειν, το πολυτροπώτατον και ποικιλώτατον των ζώων» (Γρηγόριος Θεολόγος). Διότι η αγωγή δεν ομοιάζει ούτε με την διατροφήν του σώματος, ούτε με την ιατροφαρμακευτικήν θεραπείαν του ασθενούς. Κάθε σύγκρισις και παρομοίωσις θα εμείωνε την αξίαν της αγωγής. Όπως, επίσης, κάθε θεώρησις και προσφορά αυτής ως εμπορικού είδους θα εσήμαινε προδοσίαν και πλήρη εξαχρείωσιν του ανθρώπου.
Εις την εποχήν μας πολλά «λειτουργήματα» της οικογενείας περιήλθον εις την δικαιοδοσίαν ωργανωμένων κοινωνικών ιδρυμάτων. Οι ασθενείς εις το νοσοκομείον, οι γέροντες εις το γηροκομείον, τα νήπια εις το νηπιαγωγείον κ.λ.π. αλλ’ η αρμοδιότης της ανατροφής των παιδιών θ’ αποτελή πάντοτε αναπαλλοτρίωτον και αμεταβίβαστον προνόμιον της οικογενείας. Η μητρική στοργή και η πατρική προστασία, η οικογενειακή θαλπωρή και η σπιτική ασφάλεια αποτελούν μοναδικάς και αστειρεύτους πηγάς μεταγγίσεως εις την ψυχήν των παιδιών και των μαθητών των πλέον ιερών, αγνών και υψηλών συναισθημάτων και ιδανικών. Είναι λυπηρόν, βεβαίως, ότι πολλοί γονείς σήμερα έχουν την ευθύνην των παιδιών των μόνον από βιολογικής και νομικής πλευράς. Αρκούνται όπως λέγει και ο ιερός Χρυσόστομος, εις την γέννησιν και την διατροφήν και παραμελούν την αναγέννησιν και την ανατροφήν. Περιμένουν τα πάντα από το σχολείον και την Εκκλησίαν και αγνοούν ότι βάσις της αγωγής είναι η οικογενειακή ζωή και φυσικοί διδάσκαλοι και παιδαγωγοί οι ίδιοι οι γονείς. Οι διασημότεροι παιδαγωγοί ομολογούν ότι εάν εις το σπίτι και από τους γονείς δεν γίνη η θεμελίωσις της ανατροφής και υπομονητική σμίλευσις του ήθους και του χαρακτήρος του παιδιού, αι ευκαιρίαι θα έχουν χαθή οριστικά.
Διότι η οικογένεια αποτελεί σχολείον αναντικατάστατον, είναι το τελειότερον εργαστήριον και εκπαιδευτήριον, όπου κατά τρόπον μοναδικόν, εμφυτεύονται και διδάσκονται αι ατομικαί και κοινωνικαί αρεταί και καλλιεργούνται και αναπτύσσονται τα βαθύτερα βιώματα και τα υψυλότερα συναισθήματα της ζωής.
Του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας κ.κ. Χρυσοστόμου(+)
(Από το βιβλίο του ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ σ. 41)
